Shavkat Sharipov, Odil Qo‘ysinov, Qumrinisa Abdullayeva

Maxsus ish bajaradigan tikuv mashinalari
«Chayka» tikuv mashinasi siniq baxyaqator hosil qilishda uning 
ignasi bir yo‘la vertikal va gorizontal harakat qiladi. Ya’ni igna, o‘zining 
vertikal harakati davomida ma’lum masofaga og‘ib gorizontal harakat 
ham qiladi. Siniq baxyaqator 5 ta asosiy mexanizmlar (igna, moki, ip 
tortkich, tepki, surgich mexanizmlar) bilan birga qo‘shimcha ignani 
og‘diruvchi mexanizmni bir-biriga bog‘liq harakatidan hosil bo‘ladi. 
Maishiy mashinalarda bu baxyaqatorning chalishuvi moki orqali hosil 
bo‘ladi.
«Chayka» tikuv mashinasi to‘g‘ri baxyaqator tikishi bilan birga 
siniq baxyaqator ham tikadi. Bu bahyaqator kiyim choklarini sitilmaslik 
uchun yo‘rmalash maqsadida qo‘llanishi, uchma-uch ulash choklari, 
bezakli qavish, parallel baxyaqatorlar yuritish, kashta tikish, to‘rlarni, 
aplikatsiyalarni biriktirib tikish, bir va ikki marta bukib tikish, petla 
yo‘rmalash, tugma chatish, yashirin baxyaqator yuritish, qo‘sh igna 
yordamida parallel baxyaqatorlar yuritishi va boshqa ishlarni bajarishi 
mumkin. Bu chokning ko‘rinishi gazlama usti va ostida siniq shaklda 
(zig-zag) bo‘ladi. 
Bunday choklar tikuvchi maishiy mashinalar jumlasiga «Tula», 
«Chayka» (Rossiya); «Lada» (Chexoslovakiya); «Veritas», «Keller» 
(Germaniya) tikuv mashinalari kiradi.
Rossiyaning «Chayka» tikuv mashinasi bir necha marta takomil-
lash
tirilib, qulayligi, yetarli chidamligi bilan o‘zini oqlagan.
Maishiy mashinalarning bunday to‘g‘ri baxya tikish bilan birga siniq 
baxya tikuvchi xillari hozirgi davrda rivojlantirilib borilmoqda, Jumladan, 
Shvetsariyada «Bernina»,
(32-rаsm, a, b), Germaniyada «Pfaff-Singer» 
(32-rаsm, d, e) firmalarida tikuv mashinalari ishlab chiqarilgan. Ular 
zamonaviy mashinalar hisoblanib, qulay, yengil va juda sifatli chok 

---

164
tika oladi. Imkoniyatlar ham kengdir. Yani ustki va ostki iplarni taqish 
yo‘llari qulay ishlangan. Ip qirqish, naychaga ip o‘rash, petla yo‘rmashda 
chegaralovchi moslamalari va boshqa maxsus tepki turlari kengayib, 
ularni qo‘llash ham qulay ishlangan. Shuningdek, siniqbaxya asosida 
turli chiziqli kashtalar hosil qilish sonlari kengayib sifati oshgan.
Hozirgi davrda ko‘plab elektronika qo‘llangan, dasturlangan, 
mikro kompyuterli tikuv mashinalari ishlab chiqarilmoqda. Masalan, 
Shvetsariyaning «Xuskvarna» firmasida ishlab chiqarilgan mashinalar 
dastur asosida turli kashtalar tikadi, bezaklarni biriktirib tikadi, 
applikatsiyalarni bezatib biriktiradi. Mashina turli moslamalarga ega 
d) e) «Plaff-Singer» 
32-rasm. Zamonaviy tikuv mashinalari.
a) «Bernina» b)

---

165
bo‘lib, murakkab operatsiyalarni bajarishda qulaylik tug‘dirib mehnatni 
yengillashtiradi, ish sifatini oshiradi. Mashina ignasiga ip taqish petlya, 
tugma o‘lchamlarini sozlaydigan, ip qirqish uchun qaychi moslamalari, 
ish tezligini o‘zgartirib, chegaralash imkoniyatlariga ega.
Tugma qadaydigan mashinaning tеzligi 1500 ob/min. U masalan, bitta 
tugmani 1 soniyada qadaydi. Bir smеnada tugma qadash mashinasida 
bеsh mingta tugma qadashi mumkin.