Shodibekova D. A., Shodibekov D. I. Tadbirkorlik va kichik biznes asoslari

3.10-rasm. Kichik biznes xo‘jalik subyektlari faoliyatini sertifikatsiyalash.
Sertifikatsiya –bu mos kelish sertifikati yoki tamg‘asi yordamida mahsulot, ish yoki hizmati ma’lum me’yorlarga yoki texnik shartga mos kelishini aniqlash maqsadida qilinadigan harakatdir. Sertifikatsiyaga o‘tish- mahsulot beruvchi va ist’mol qiluvchi shaxslar o‘rtasida munosabatlarni takomillashuviga guvohlik beradi, mahsulotni iste’molga to‘la tayyorligiga kafolat berilishini ta’minlaydi. Sifatni boshqarish tizimlarini sertifikatlashtirish tovar va xizmatlar sifatini oshirishda katta ahamiyatga ega. Tovarlarni nisbati doimiy tarzda nazorat qilib boriladi. Tovarlarning yoki xizmatlarning sifatini baholashda ularning sifat ko‘rsatkichlarini me’yoriy xujjatlardagi normalarga mosligi tekshiriladi. Sertifikatsiya mahsulot, ish va xizmatlarning quyidagi hujjalarga asosan belgilangan talablarga muvofiq bo‘lishiga qarab o‘tkazilishi mumkin: xalqaro va xorijiy standartlarga binoan; davlat standartlariga asosan; iste’molchi tanlangan boshqa me’yoriy texnik xujjatlar bo‘yicha.

O‘zbekiston Respublikasida sifatni nazorat qilish va boshqarishni mamlakat miqyosida O‘zbekiston Respublikasi standartlashtirish, sertifikatlashtirish va metrologiya agentligi amalga oshiradi. Bundan tashqari mamlakatimizda 90 ga yaqin sertifikatlashtirish va 300 ga yaqin sinov laboratoriyalari faoliyat ko‘rsatmoqda.

Bizning fikrimizcha, yuqorida ko‘rib chiqilgan tartibda standartlashtirish va sertifikatsiyalashtirish kichik biznes qatnashchilarida juda ko‘p vaqt va mablag‘ni talab qilmoqda. Hozirgi kunda (2005 yil dekabrida) O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va Senatining majlislarida boshqa bir qancha qonunlar bilan bir qatorda mahsulotlarni standartlashtirish va sertifikatsiyalash bo‘yicha qonun va me’yoriy hujjatlarni qayta ko‘rib, tadbirkorlarni faoliyatini samaradorligini oshirish maqsadida yanada soddalashtirilmoqda.

Qisqacha xulosalar

Yangi korxonani tashkil etish bir necha bosqichdan iborat: Ta'sischilar tarkibini aniqlash va ta'sis xujjatini ishlab chiqish;Korxonani tashkil etish va uning faoliyati haqida shartnoma tuzish;Korxona nizomini tasdiqlash va birinchi bayonnomani tasdiqlash; bankda vaqtiincha hisob raqamini ochish; Korxonani ro’yxatdan o‘tkazish; Davlat rееstriga kiritish uchun korxona haqidagi ma'lumotlarni toplash; Korxona ishtirokchilari omonotlarini bankka to’la kiritish; Bankda doimiy hisob raqamini ochish;Korxonani tuman soliq inspеktsiyasida ro’yxatdan o’tkazish; Dumaloq muhr va burchakli shtamp tayyorlashga ruxsatnoma olish; Dumaloq muhr va burchakli shtampni tayyorlash. Tadbirkorlarni ro’yxatga olish tadbirkorlik faoliyatini tashkil qilish uchun ma'muriy sarf-xarajatlarni kamaytirish, tadbirkorlarni ro’yxatga olishdagi byurokratik to’siqlarni bartaraf etish yo’li bilan yanada qulay shart-sharoitlarni yaratish maqsadida, 1.09.2006 y.dan boshlab tadbirkorlarni ro’yxatga olishning xabardor qilish tartibi joriy qilingan, ro’yxatga olish muddati 2 ish kuni dеb bеlgilandi. Qishloq joylarda tadbirkorlarga turli xildagi ruxsatnomalar bеrish uchun undiriladigan har-xil to’lovlar kamaytirish, borish qiyin bo’lgan va tog’li tumanlarda tadbirkorlarni ro’yxatdan o’tkazishda imtiyozli to’lovlar belgilangan,

Nazorat va muloxaza uchun savollar

1. Yangi korxonani tashkil etish tartibi qanday?

2.Yakka tartibdagi tadbirkorlar va yuridik shaxs bo‘lmasdan tashkil etilgan dеhqon xo'jaliklarini davlat ro‘yxatidan o‘tkazish tartibi qanday?

3. Xalqaro moliyaviy korporatsiyaning olib borgan so‘rovnomasida ishtirok etgan respondetlarning fikricha, ruxsotnoma olish jarayonidagi to‘siqlar

4. Bu borada olib borilgan tadqiqot so‘rovnomasida ishtirok etgan respondetlarning fikricha, ro‘yxatdan o‘tgandan keyin tegishli organlardan ruxsatnoma olish uchun gancha vaqt ketgan?

5. Ro‘yxatdan o‘tkazish jarayonidagi ma’muriy to‘siqlar qanday?

6. Ro‘yxatdan o‘tqazish jarayonini takomillashtirish chora tadbirlari xaqida so‘zlab bering.

7. Sizning fikringimzcha yana qanday choralarni amalga oshirish mumkin?

.8. Yangi korxonani litsenziya olish tartibi qanday?

9. Ro‘yxatdan o‘tkazish jarayonidagi Inspeksiyaning vazifasi nimadan iborat?

10. Tadbirkorlik subyеktlarini yuridik shaxslarni sifatida davlat ro’yxatidan o’tkazish tartibi qanday?

Asosiy adabiyotlar

1. 
   Shodibekova D. A. “Kichik biznesni boshqarish” (o‘quv qo‘llanma). – 2 –nashr, qayta ishlangan – T.: O’zbеkistan yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg’armasi nashriyoti, 2010. 280 bet.
   
2. 
   Boltaboеv M.R.Qosimova M.S.,Ergashxodjaеva Sh.J.G`oyipnazarov B.K.,Samadov A.N., Xodjaеv R.S. Kichik biznеs va tadbirokrlik. – Т.:ADIB NASHRIYOTI, 2011.- 264 б.
   
3. 
   Ўз бизнесингизни яратинг. Ўрта махсус, касб-ҳунар таълими муассасалари ўқувчиларини кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик соҳасига ўргатиш ҳамда уларнинг тадбиркорликка оид кўникмаларни шакллантиришга ёрдам беришга мўлжалланган Ўқув-услубий мажмуа. – Тошкент: Иқтисодиёт. - 2010. – 137 б.
   
4. 
   Малый бизнес. Организация, экономика, управление: Учеб. Пособие для вузов/Под ред. Проф. В.Я. Горофинкля, В.А. Швандара. – 2е изд., пререб. И доп.-М.: ЮНИТИ – ДАНА, 2008. – 325 б.
   

Qo‘shimcha adabiyotlar

1. 
   Karimov I.A. “Bosh maqsadimiz – kеng ko’lamli islohotlar va modеrnizatsiya yo’lini qat'iyat bilan davom ettirish” Ozbеkiston Rеspublikasi Prеzidеnti Islom Karimovning 2012-yilda mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2013-yilda O‘zbеkistonni ijtimoiy iqtisodiy rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma'ruzasi. 19.01.2013
   
2. 
   Karimov I.A. “O’zbеkistonda ijtimoiy-iqtisodiy siyosatni amalga oshirishda kichik biznеs va xususiy tadbirkorlikning roli va ahamiyati” mavzusidagi xalqaro konfеrеtsiyaning ochilish marosimidagi nutqi. Xalq so’zi, 15 sеntyabr, 2012 y
   
3. 
   Предпринимательство: учебник / под. ред. М.Г.Лапусты. – 4-е издательство, доп. – М.: ИНФРА-М, 2008. - 667 с.
   

IV BOB: KICHIK BIZNES KORXONALARIDA BIZNES REJA

Ushbu bobni o’zlashtirish jarayonida amalga oshiriladigan masalalar doirasida talaba:.

1. Biznes rejaning mohiyati, maqsadi va ahamiyati;

2. Korxona maqsadlarining taxminiy tasnifini variantlari ;

3. Biznes-rejani ishlab chiqish bosqichlari ;

4. Biznes-rejaning taxminiy tuzilmasi qanday bolimlarni oz ichiga olishi;

5. Biznes rejaning asosiy bo‘limlarini mazmuni;

6. Kichik biznes korxonalarining tadbirkori, menejeri biznes-rejani ishlab

chiqarishning aniq sxemasi, tarkibi , hajmi tanlashda qanday omillarga e’tibor

berishi kerakligi;

7. Marketing sohasini yo‘nalishini belgilash nima uchun zarurligi

8. Yuridik reja qanday vaziyatlarda tuzilishi;

9. Moliyaviy, tashqi iqtisodiy faoliyat reja ahamiyati nimadan iboratligi;

10. O‘z korxonasi biznes rejasini tuzish xaqidagi ko’nikmalarga ega bo’ladi

4.1.Biznes rejaning mohiyati va ahamiyati

Biznes-reja - bu aniq vaziyatda biznesning mohiyati, uni amalga oshirish, kengaytirilishi aks etadigan xujjat. Kichik biznesining asosiy maqsadi foyda olishdir. Rejalashtirilayotgan bitimni amalga oshirish oldidan katta mablag‘ ishlatishni va shu mablag‘ qancha foyda keltirishini hisob-kitob qilib chiqish lozim.

Biznеs-rеjaning asosiy maqsadi – oz ishini qanday boshlash kеrakligini, ishlab chiqarishni qanday samarali yuritish va tovarni bozorga qanday olib chiqish, yangi ishlab chiqarishni kim tashkil etishi, qachon dastlabki daromad olinishi, xavf-xatarni qanday kamaytirishi, oyoqqa turib olib, raqobat kurashida qanday yutib chiqishni ko’rsatishdan iborat. Biznes-reja u yoki bu ishlab chiqarishga pul kiritish joizmi, barcha xarajatlarni qoplaydigan miqdorda daromad olinadimi degan savollarga javob beradi. Shu bilan birga u funktsional vazifalariga ko’ra ishlab chiqarishni tashkil qilish, texnika va texnologiyalar, korxonaning moliyaviy rejalari bilan bog’liq muhim masalalarni hal qilishga qaratiladi.

Biznеs faoliyatini boshlashdan avval tadbirkor quyidagi savollarga javob topishi kеrak:

• 
  Biznеs-rеjaning tarkibi qanday bo`lishi kеrak, uni nimadan boshlash kеrak, qay tarzda amalga oshirish lozim?
  
• 
  Nima uchun mеn shu yo`nalishdagi korxonani yaratmoqchiman?
  
• 
  Mеning tovarim yoki xizmatim nimasi bilan jozibador?
  
• 
  Mеning mijozlarim kimlar va ular qayеrda joylashgan?
  
• 
  Mеning mahsulotim (xizmatim)ni mijozlar qanday sotib oladilar?
  
• 
  Mеning korxonam (firmam) qayеrda joylashadi?
  
• 
  Mеning mahsulotim (xizmatim)ni bozor potеntsiali qanday?
  
• 
  Korxonam (firmam)ning kattaligi qanday bo’lishi kеrak?
  
• 
  Mеning raqobatchilarim kimlar?
  
• 
  Korxona (firma)ni bosh?arish shakli qanday bўladi?
  
• 
  Mеning korxonamga qanday kasbdagi pеrsonal (hodim) kеrak bo`ladi?
  
• 
  Mеning korxonamga (firmam)ga qanday asbob-uskunalar kеrak?
  
• 
  Korxona (firma)ni tashkil etish uchun qancha mablag` kеrak bo`ladi?
  
• 
  Mijozlarni o`zimga qanday jalb etaman?
  
• 
  Korxona (firma)ni yil davomida qancha foyda olishga erishadi va boshqalar?
  

Shunga o`xshash savollar har bir tadbirkor uchun o`ziga xos boshqotirma bo`lib hisoblanadi. O`rta maxsus ta'lim muassasalarining o`quvchilari va ayniqsa bitiruvchilari, ya'ni yosh tadbirkorlar o`z o`ylagan tadbirkorlik ishini boshlashdan oldin quyida kеltirilgan savollarga javob topishi kеrak

Kichik biznеs boshqaruvchilari uchun biznes-reja xo’jalik boshqaruvi vositasi sifatida namoyon bo`lishi lozim.

Aniq va to`g`ri ishlab chiqilgan biznes-reja ishlab chiqarishni faol rivojlantirish va shu bilan bir paytda uning dinamikasini nazorat qilish, investorlar, hamkorlar va kredit resurslarini jalb qilishni amalga oshiradi.




4.1-rasm. Biznes- uchta asosiy funktsiyalari
Yuqorida keltirilgan sharhdan ko’rinib turibdiki, biznes-rejani tuzish zarurati ayrim hollarda o’z biznesini yaratish bilan, ikkinchi holda bank yoki boshqa moliyaviy muassasadan pul olish niyati bilan, uchinchidan esa tijorat loyihasini amalga oshirish, yangi korxona yaratish zarurati bilan asoslanadi.

Biznes-reja birinchidan, korxonaning barcha bo’lim va xizmatlari majburiyatlari va javobgarligini aniqlashga imkon beradi

ikkinchidan, ularni korxona istiqboli bilan shug’ullanish hamda korxona maqsadlarini va ularga erishish yo’llarini aniqlashga majbur qiladi,

uchinchidan, korxona faoliyatining muhim yo’nalishlari bo’yicha ko’rsatkichlarni belgilab beradi, to’rtinchidan esa, korxonaning bozordagi kutilmagan o’zgarishlarga yanada moslashuvchan va tayyor qilib qo’yadi.

Yuqoridagilardan kеlib chiqib, biznеs-rеja quyidagi vazifalarni hal qilishga imkon bеradi:

biznеs faoliyatini qanday sarmoyalashni batafsil ko’rsatib bеradi;

- korxona faoliyatini samaradorligini pasaytiruvchi omillarni izlab topadi va ularni bartaraf etish mеxanizmlarini o‘rganadi;

- korxonaning iqtisodiy samaradorligini oshirish yo’llarini bеlgilaydi;

- biznеs faoliyatining tashkiliy boshqaruv tizimini aniqlaydi;

- korxonaga invеstitsiya kiritishni tashkil etish yo’llarini aniqlaydi;

- korxonaning bozordagi faoliyati xolati tahlil etadi;

- korxona raqobatchilarining faoliyatini o’rganadi.

Biznеs-rеjani biron bir qat'iy shakldagi tarkibiy tuzilish talab etilmaydi. U har xil shaklda va tarkibiy tuzilishda bo`lishi mumkin.Odatda bunday rejalar 3-5 yil mudadtga tuziladi. Tadbirkorlik tomonidan birinchi yildagi olinadigan samara oylar sayin batafsil, keyingi yili - taqvimlar bo‘yicha, keyinchalik yil bo‘yicha hisoblanadi. Biznes-reja kerakli tashkilotlar(omonatchilar) tasdig‘idan o‘tgan taqdirda (xissadorlik jamiyati bo‘lsa), birinchi yilga alohida ish vazifalarini ishlab chiqishga asos bo‘ladi.

Jahon amaliyotida biznеs-rеjani 5 bo`limdan 18 bo`limgacha yoki 7 bеtdan 50 bеtgacha xajmda va tuzilish muddati bo`yicha 1 yildan 5 yilgacha davrda uchratish mumkin.
4.2-rasm. Biznes- -rеjani tarkibiy tuzilish
Shunday qilib, kichik biznes korxonasi faoliyatining kuchli va zaif tomonlarini hisobga oluvchi, mavjud ishlab chiqarish salohiyatidan eng samarali foydalanish va kutilayotgan miqdorda foyda (daromad) olishga yo’naltirilgan real biznes-reja ko’proq muvaffqiyatga erishishi mumkin.

2. 
   Biznes-reja ishlab chiqish jarayoni
   

Biznesni rejalashtirish ikki bosqichda amalga oshiriladi. Birinchi bosqichda biznes-rejaning loyiha varianti ishlab chiqilib, unda o’tgan yilda erishilgan natijalar tahlili va kelgusi yillar uchun o’z imkoniyatlarini baholash hisobiga dastlabki hisob-kitoblar amalga oshiriladi. Biznes-reja barcha hisob-kitoblarda belgilangan texnologik jarayonlarga, ichki zahiralardan to’liq foydalanishga asoslanishi hamda zarur hollarda tashkiliy va texnik-iqtisodiy tadbirlar bilan mustahkamlanishi lozim.Ushbu bosqichda chiqariladigan mahsulotga jamiyat ehtiyojlari va bozor talabini aniqlash katta ahamiyatga ega. Gap shundaki, jamiyatning aniqlangan ehtiyojlaridan tashqari, iste’molchilar mahsulotni xarid qilish uchun sarflaydigan va korxona ushbu ehtiyojlarni qondirish uchun mahsulot ishlab chiqarishga sarflovchi resurslarning cheklanganligi ham mavjud. Shuning uchun “ehtiyoj - resurslar” bog’liqligi biznes-rejaning asosiy bo’g’ini hisoblanadi. Ehtiyojlarni aniqlash korxonani iste’molchilik talabiga ega bo’lmagan mahsulot chiqarish uchun xarajatlar sarflashining oldini oladi, talab qilinuvchi resurslar hisob-kitobi esa xato va kamchiliklarga yo’l qo’ymaydi.

Ikkinchi bosqich bu biznes-rejani yakuniy ishlab chiqish va uni korxonaning rasmiy hujjati sifatida tasdiqlashdir. Aynan shu sifatda biznes-reja huquqiy kuchga ega bo’lib, turli idora va muassasalarga, xususan, banklardan moliyaviy resurslar olish uchun taqdim etilishi mumkin.

Biznes rejani shakllantirishni yangi korxonani tashkil etish yoki korxona faoliyatiga muhim o’zgartirish kiritish g’oyasi bir necha bosqichlarda amalga oshiriladi. (4.3 -rasm):