Shodiyor kurs ishi biznes docx
Rivojlangan davlatlar iqtisodiyotida kichik biznesning o`rni
Download 330.64 Kb.
|
Rivojlangan davlatlar iqtisodiyotida kichik biznesning o`rniHaqiqatdan ham rivojlangan mamlakatlarning tarixiga qaraydigan bo`lsak kichik biznesning rolini yaqqol ko`ra olamiz. Ko`pchilik rivojlangan mamlakatlarning asosiy rivojlanish bo`g`ini sifatida kichik biznes va tadbirkorlik asosiy rol o`ynaydi. Buning asosiy omili rifatida ularning rivojlanishning haqiqiy va shaffof bozor tamoyillarini to`liq rioya etgani va har bir faoliyat doirasida ochiq va shaffof tizimni , har bir biznes bilan shug`ullanmoqchi bo`lgan kishi uchun teng sharoitlar yaratilganligi qaysigi ham iqtisodiy ham huquqiy , bu o`z navbatida o`z mevasini bermasdan qolmaydi. Jahon iqtisodiyotini iqtisodiy faoliyatda ajratish va ular orasidagi asosiy iqtisodiy munosabatlarning ajralishi nafaqat ayrim mamlakatlarning rivojlanish tendentsiyalarini tahlil qilishga, balki ularni o'zlari orasida taqqoslashga imkon beradi. Biroq, butun dunyoda iqtisodiy rivojlanish nuqtai nazaridan juda farq qiladigan 200 dan ortiq mamlakat. Va tasniflash bilimlari o'zaro o'rganish va iqtisodiy rivojlanish tajribasini almashish uchun juda muhimdir. ivojlangan davlatlar iqtisodiyoti jahon iqtisodiyoti va tashqi savdo rejimining liberal tashkiloti ochiqligi bilan ajralib turadi. Global ishlab chiqarishda etakchilik, jahon savdosi, xalqaro kapitali, Xalqaro pul va hisob-kitob munosabatlaridagi etakchi rolini belgilaydi. Xalqaro mehnat migratsiyasi sohasida rivojlangan davlatlar qabul qiluvchi tomon sifatida ishlaydi. Rivojlangan mamlakatlarning asosiy belgilari orasida quyidagilarni ajratish tavsiya etiladi: Aholi jon boshiga aholi jon boshiga o'rtacha 20 ming dollarni tashkil etadi va doimiy ravishda o'sib bormoqda. Bu iste'mol va investitsiyalarning yuqori darajasini va umuman aholining turmush darajasini belgilaydi. Ijtimoiy yordam - bu qadriyatlar va jamiyatning asosiy asoslari baham ko'radigan "o'rta sinf". 4 Stat.uz Rivojlangan davlatlar iqtisodiyotining tarmoq tarkibi sanoatning hukmronligi yo'nalishi va sanoat iqtisodiyotining post-sanoat asosida sanoat iqtisodiyotining aniq tendentsiyasi bo'lib, evolyutsiya hisoblanadi. Xizmatlar hajmi jadal rivojlanmoqda va unda band bo'lgan aholining ulushi bilan olib boriladi. Ilmiy va texnik taraqqiyot iqtisodiyotning iqtisodiy o'sishi va tarkibiga jiddiy ta'sir ko'rsatmoqda. Rivojlangan mamlakatlar biznesining tuzilishi turlicha. Iqtisodiyotda etakchi rol katta tashvish tug'diradi - TNK (transmilliy korporatsiyalar). Istisno - bu Evropada bo'lgan ba'zi kichik mamlakatlar guruhi bo'lib, unda jahon sinfi bo'lmagan. Biroq, rivojlangan mamlakatlar iqtisodiyotlari iqtisodiy va ijtimoiy barqarorlik omillari sifatida o'rta va kichik biznesning keng tarqalishi bilan ajralib turadi. Ushbu biznes iqtisodiy faol aholining 2/3 qismigacha ishlaydi. Ko'pgina mamlakatlarda kichik biznesning 80 foizini taqdim etadi va iqtisodiyotning tarmoq tarkibiga ta'sir qiladi. Rivojlangan mamlakatlarning iqtisodiy mexanizmini uchta darajani o'z ichiga oladi: o'z-o'zidan, korporativ va shtat. U bozor munosabatlari rivojlangan tizimiga va davlat tomonidan tartibga solishning diversifikatsiyalangan usullariga mos keladi. Ularning kombinatsiyasi moslashuvchanlikni, ko'payish sharoitlarini o'zgartirish uchun tez moslashishni talab qiladi va umuman iqtisodiy faoliyatning yuqori samaradorligi. ichik biznes imkoniyatlarining kengayishi va ta’sirining kuchayishi uning salohiyatidan faolroq foydalanishni taqozo etmoqda. Agar oldingi yillarda kichik firmalardan foydalanish chegaralari asosan texnik jihatdan eng oddiy turdagi mahsulotlarni ishlab chiqarishda ishtirok etish bilan belgilansa, zamonaviy sharoitda ularni qo'llash doirasi sezilarli darajada kengaytirilishi mumkin va kerak. Bunday o'zgarishlar hozirgi vaqtda kuzatilmoqda, ular yetakchi sanoat mamlakatlari sanoat tarmoqlarida ro'y berayotgan tarkibiy va texnologik o'zgarishlar yo'nalishiga to'liq mos keladi va bu o'zgarishlarni tezlashtiradi. Kichik biznes jamiyatning ishlab chiqaruvchi kuchlarini rivojlantirishda, ijtimoiy muammolarni hal etishda, fan-texnika taraqqiyotini tezlashtirishda katta ahamiyatga ega. Buni AQSh, Angliya, Germaniya, Yaponiya va boshqa mamlakatlarda yuqori darajada rivojlangan ko'p yillik tajribalar tasdiqlaydi iqtisodiy jihatdan ijtimoiy yo'naltirilgan bozor iqtisodiyotiga ega mamlakatlar. Kichik biznesni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha ayrim ilmiy-tadqiqot markazlarining hisob-kitoblariga ko‘ra, ushbu mamlakatlarda ishchilarning 45-80 foizi kichik biznesda to‘plangan, kichik biznes barcha korxonalarning 90 foizdan ortig‘ini tashkil etadi, ular tomonidan 50 foizgacha kichik biznes tashkil etiladi. yalpi milliy mahsulot. Kichik biznes zamonaviy iqtisodiy modelning asosidir. U bozor tipidagi iqtisodiyotning asosiy raqobatdosh ustunliklarini ta'minlaydi, bozor mexanizmiga zarur moslashuvchanlikni beradi, iqtisodiyotni rivojlantirish uchun zarur shart- sharoitlarni yaratadi, bir tomondan, raqobat muhitini shakllantiradi, ikkinchidan, iqtisodiyotni rivojlantirish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratadi. asosiy innovatsiyalar. Kichik kompaniyalar iste'mol talabining o'zgarishiga tezda javob bera oladi va shu bilan iste'mol bozorida zarur muvozanatni ta'minlaydi. Kichik biznes iqtisodiyotimiz uchun muhim bo‘lgan raqobat muhitini shakllantirishga salmoqli hissa qo‘shmoqda. Maʼmuriy-buyruqbozlik iqtisodiyotidan bozor iqtisodiyotiga oʻtish sharoitida kichik biznesni shakllantirish va rivojlantirish iqtisodiy siyosatning asosiy muammolaridan biridir. Kichik biznes iqtisodiyotning o'sish sur'atlarini, bandlik holatini, yalpi milliy mahsulot tarkibi va sifatini ko'p jihatdan belgilab beruvchi yetakchi tarmoqlardan biridir Hozirgi kunda tadbirkorlar, oʻrta va kichik biznes jahon mamlakatlarida iqtisodiyotning barqaror rivojlanishi uchun asos boʻlib xizmat qiladi. Rivojlangan davlatlarda tadbirkorlik subyektlari umumiy korxonalar sonining 90 foizdan ziyodini tashkil etadi va mehnatga layoqatli aholining 50 foizdan ortigʻini ish bilan taʼminlaydi.Jumladan, Yaponiyada 71,7 %, Germaniyada 69,3 %, AQSHda 53 % fuqarolar oʻrta va kichik korxonalarda faoliyat yuritadi. 2018-yilgi holatga koʻra, Oʻzbekistonda mehnat bilan band aholining 76,3 foizi shu sohada ishlaydi.Shu bilan birga, tadbirkorlik subyektlari taraqqiy etgan mamlakatlarning yalpi ichki mahsuloti tarkibida ham salmoqli oʻringa ega. Xususan, Xitoyda bularning ulushi 60 foizni, Germaniyada – 57 foiz, Singapurda – 53, AQSH va Buyuk Britaniyada – 52, Yaponiyada 51,6 foizni tashkil etadi. Oʻzbekiston yalpi ichki mahsulotida mazkur soha ulushi 59,4 foizdir. Kichik biznesning rivojlanishi va uning iqtisodiyotida tutgan o`rni jihatidan misol qilin Amerika Qo`shma SHtatlarini oladigan bo`lsak va uning ko`rsatkichlariga to`qtalib o`tsak. AQSHda hozirgi kunda kichik va o`rta biznesni rivojlantirish uchnun kata ishlar amalga oshirilmoqda. Xususan 2019-yilda kutilmaganda paydo bo`lgan pandemiya ham o`zining muhim tasirini ko`rsatdi.Bu katta o`zining salbiy natijalarini ko`rsatdi va davlat tomonidan rag`batlantirish ishlari amalga oshirildi. Bunday bayonot bilan 19 aprelda AQSh moliya vaziri Stiven Mnuchin chiqish qildi.“Biz AQSh kongressi yaqin orada qo‘shimcha mablag‘lar ajratishni ma'qullashiga umid qilmoqdamiz. Hisob-kitoblarimizga ko‘ra, 300 mlrd dollar zaymlarni deyarli hamma olishi uchun yetishi kerak”, deb aytgan Mnuchin. O‘ylashimcha, biz bu borada kelishuvga erishamiz, Senat esa uni ertaga, vakillar palatasi esa seshanba kuni ma'qullaydi. Chorshanbadan esa biz kichik biznes korxonalariga zaymlar berishni davom ettiramiz”, deb qo‘shimcha qilgan moliya vaziri. AQSh prezidenti Donald Tramp 27 mart kuni pandemiya oqibatlarini yengishga va iqtisodiyotni rag‘batlantirishga qaratilgan 2 trln dollardan oshiqroq qiymatdagi choralar haqidagi qonunni imzolagandi. Qonun ishsizlik bo‘yicha nafaqalar to‘lanishi, shifoxonalarga yordam berilishi, biznesga va butun tarmoqlarga ko‘mak ko‘rsatilishini ko‘zda tutadi. 350 mlrd dollardan ko‘proq mablag‘ kichik biznesga kreditlar ajratishga yo‘naltirilgan. Agar bu mablag‘lar xodimlarga maosh berishga yoki ipoteka kreditlari va ijara haqi to‘lashga sarflansa, davlatga qaytarilmaydi. 16 aprelda bu mablag‘larning barchasi sarflandi. 2021- yilda AQSH da umumiy kichik biznesning son jihatidagi miqdori 32.5 milliontaga yetda va bu jami bizneslarning 99.9 foizi tashkil etdi.Bundan ko`rinib turibdiki AQSHda kichik biznes subyektlarining soni barqaror ravishda o`sganligini ko`rishimiz mumkin va bu o`tgan yilgi kichik biznes subyektlariga qaraganda 2.5 foizga o`sdi yoki 2017-2021 yillar oralig`i mobaydina kichik biznes subyektlarining umumiy miqdori 9.8 foizga o`sdi. AQSHda “ Kichik biznes’ mamuriyatining takidlashicha kichik biznes xodimlari soni 500 nafardan kam bo`lgan firma yoki kompaniyalar kichik biznes subyektlari deb yuritiladi. Kichik biznes AQSH iqtisodiyotida muhim rol o`ynaydi va iqtisodiy rivojlanish va iqtisodiy o`sish uchun juda muhimdir.Kichik biznes subyektlarining kata qismi 100 dan kamroq ishchilarni yollagan bo`lada ular o`tgan yillar mobaynida millionlab insonlarni ish bilan taminladi. Amalda hozirgi kunda kichik biznez 61.2 million dan ortiq ishchilarni ish bilan band qilgan bu umumiy ishchi kuchlarining 46,5 foizini tashkil etadi. AQSH da shtatlar bo`yicha eng ko`p beshta kichik biznes subyektlarini qaysi shtatlarda tashkil qilinganini ko`rishimiz mumkin. Bundan ko`rinib turibdiki California kichik biznes subyektlari bo`yicha AQSH da yetakchi o`rinni egallab turibdi.5 Yani bir hozirgi kunda Californiada umumiy 4,2 millionga yaqin kichik biznes subyektlari faoliyat ko`rsatmoqda. Ikkinchi o`rinni egallab turgan Texas shtatida jami 3 milliondan ziyod kichik biznes subyektlari faoliyat yuritishmoqda. Uchunchi o`rinda hozirgi kunda Florida shtati egallab turibdi u yerda jami 2.8 millionga yaqin kichik biznes subyektlari faoliyat 5 https://www.guidantfinancial.com/ yuritishmoqda. Umumiy olib qarasak Amerika Qo`shma SHtatlarining iqtisodiyotining tayanchi va ystuni hamda asosiy roli stafida kichik biznes subyektlarining ahamiyati juda katta hisoblanadi . umumiy 50% kichik biznes 5 yildan ziyod faoliyat ko`rsata oladi raqobatbardosh bozor iqtsosodiyoti shoroitida va 33% – 10+ yildan ko`proq faoliyati davometadi. 26% foiz odamlar o`zlarining kichik biznesi bo`lishi maqsadida ochishadi Oyiga 500 mingdan ziyod kichik biznes subyektlariga asos solinadi. 63 millionga yaqin ishchi kuchini ish bilan taminlagan . 70 % kichik biznes egasi yani ochadigan shaxs bitta bo`ladi va o`zi boshqaradi 64% kichik bizneslar 10$ ming dank am pul mablag`lari tikilishidan boshlanadi Kichik biznes AQSH ning umumiy 54,3 savdo hajmini tashkil etadi. Bilamizki bu Kichik Biznez Ideksi hisoblanadi, bu yuqoridagi diagramma malumotlari but dunyodagi kichik biznes subyektlrining 2018 –yilning 1- choragidan 2021-yilning 4-chi choragigacha malumotlarni o`z ichiga oladi. 2019 – yilda covid-19 ning paydo bo`lishi va tarqalishi ko`rib turganimizdek kichik biznes subyektlariga salbiy tasir ko`rsatdi. Kichik biznez subyektlarining pandemiya 71,7 foizdan 39,5 foizgacha tushdi bu esa o`z navbatida ishsizlikni ko`payishiga olib keldi , bu vaziyatni yengillashtirish uchun har bir davlat kichik biznes subyektlarini rag`batlantirish va imtiyozlar berishdi. Hozirgi kunda AQSH iqtisodiyotida kichik biznesning roli juda katta hisoblnadi va u hozirgi kunda jami ishchikuchining ikkidan uch qismidan ko`prog`ini ish bilan taminlagan va YaIM ning 45.6 foizini tashkil etadi.Umuman olganda hozirgi kunga AQSH da kichik biznesga yanada katta etibor qaratilmoqda chunki kichik biznes mamlakat iqtisodiyotining driverlaridan biri hisoblanadi.6 6 https://policyadvice.net/insurance/insights/small-business-statistics Kichik biznesni davlat tomonidan rag`batlantirishning institutsional asosi Mamlakatimiz iqtisodiyotini taraqqiy ettirishda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik alohida ahamiyat kasb etadi va hozirgi sharoitda uning roli yanada ortib bormoqda. Shu sababdan ham Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni jadal rivojlantirish har qanday mamlakat iqtisodiyotining barqaror o`sishini ta’minlovchi asosiy bo`g`in va amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarning ustuvor yo`nalishi hisoblanadi. Iqtisodiyotda ro`y berayotgan turli ijobiy o`zgarishlar ko`p jihatdan kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning rivojlanishi bilan uzviy bog`liqdir. Respublikamizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni barqaror rivojlantirish va uni davlat tomonidan qo`llab-quvvatlash mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining asosiy ustuvor yo`nalishlaridan biri qilib belgilangan. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev ta’kidlab o`tganlaridek: “...jiddiy va kundalik e’tiborini talab qiladigan yana bir muhim yo`nalish bor. Bu-xususiy mulk va tadbirkorlikni yanada rivojlantirish va ularning ta’sirchan himoyasini ta’minlashdir”[1]. Jamiyatimizning iqtisodiy negizi bozor iqtisodiyotiga asoslangan. Bozor iqtisodiyotining tayanchi sifatida esa kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasi muhim o`rin egallaydi. Ushbu sohani jadal rivojlanishini ta’minlash maqsadida qonunchilik bazasini takomillashtirib borish ob’ektiv zaruriyat hisoblanadi. Chunki, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasi mamlakat iqtisodiyotini barqaror yuksaltirish, yangi ish o`rinlarini yaratish va aholi daromadini oshirishning muhim omili hisoblanadi. Mamlakatimizda ham barqaror ijtimoiy iqtisodiy o`sishni ta’minlashda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlarining o`rni beqiyosdir. Xususan, ularning yalpi ichki mahsulotdagi salmog`i muntazam o`sib, 2019 yil yakunlari bo`yicha 56,9 foizga, sanoatda esa 45 foizga oshdi. Shuningdek ish bilan band aholining 78 foizi mazkur sohada mehnat faoliyatini yuritmoqda. Ushbu ko`rsatkichlarga erishishda tijorat banklari kreditlash hajmining oxirgi yillarda o’sishi ham muhim omillardan hisoblanadi. [1]. O`zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirishning 2017-2021 yillarga mo`ljallangan harakatlar strategiyasida kichik biznes va xususiy tadbirkorlik xususida quyidagilar ta’kidlangan: “...kichik biznes va xususiy tadbirkorlik milliy iqtisodiyotni yaratish, jamiyatning ijtimoiy barqarorligini asosi hisoblanuvchi o`rta mulkdorlar sinfini shakllantirish, raqobat muhitini vujudga keltirish va barqaror iqtisodiy o`sishga erishishda muhim omil bo`lib hisoblanadi” [2] Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning mamlakatimiz iqtisodiyotidagi ahamiyatini oshirishda O`zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan 2016 yil 5 oktyabrdagi “Tadbirkorlik faoliyatining jadal rivojlanishini ta’minlashga, xususiy mulkni har tomonlama himoya qilishga va ishbilarmonlik muhitini sifat jihatidan yaxshilashga doir qo`shimcha chora-tadbirlar to`g`risida”gi farmoni alohida rol o`ynadi, chunki bu farmonda xususiy mulkni huquqiy himoya qilishni yanada kuchaytirish, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik uchun qulay shart-sharoitlar yaratish va har tomonlama qo`llab-quvvatlashga asosiy e’tibor qaratilgan[3]. Mamlakatimiz iqtisodiyotini taraqqiy ettirish, yangi ish o`rinlarini yaratish bilan bog`liq masalalarni hal etishda tadbirkorlik faoliyatini erkinlashtirish juda muhimdir, aynan ushbu masalaga berilgan e’tibor yuqorida ta’kidlab o`tilganidek, ushbu sohaning mamlakatimiz YaIMdagi ulushini doimiy oshib borishiga sabab bo`lmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2021-yil 17-fevraldagi 77-son qarori bilan “Tadbirkorlikni rivojlantirish agentligi huzuridagi Tadbirkorlik faoliyatini qo‘llab-quvvatlash davlat jamg‘armasi to‘g‘risida”gi Nizomda tasdiqlandi. Nizomda bir qancha o‘zgarishlar keltirilgan bo‘lib, endilikda: savdo faoliyati uchun summasi 200,0 mln so‘mdan ortiq bo‘lmagan, O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining qayta moliyalashtirish stavkasidan 10 foiz punktgacha oshgan qismi bo‘yicha milliy valyutada; O‘zbekiston Respublikasi 2020-yil 13-oktyabrdagi PQ-4862-son qaroriga asosan Tadbirkorlikni rivojlantirish agentligi hamda Biznes va tadbirkorlik oliy maktabi tomonidan ma’qullangan dasturlar va belgilangan talablar asosida nodavlat ta’lim tashkilotlari tomonidan tashkil etilgan o‘quv kurslarini tamomlagan hamda maxsus sertifikatga ega bo‘lgan bitiruvchi (yoshlar, xotin- qizlar) uchun kasb-hunar va tadbirkorlikka o‘qitish bo‘yicha sarflangan xarajatlarning 70 foizi, biroq har bir bitiruvchiga 1,0 mln so‘mdan ortiq bo‘lmagan miqdorida kompensatsiyalar berish yo‘lga qo‘yildi. Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Baliqchilik sohasini yanada rivojlantirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” 2018-yil 6- noyabrdagi PQ-4005-son qarori 5-bandida belgilangan kompensatsiya berish tartibi lizing tashkilotlariga ham tatbiq etiladi. Ushbu yuqoridagi o‘zgarishlar va Jamg‘arma tomonidan ko‘rsatiladigan moliyaviy yordam shakllari to‘g‘risida batafsil quyida tanishishingiz mumkin. O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni qisqartirish vazirligi huzuridagi Tadbirkorlikni rivojlantirish agentligiga (keyingi o‘rinlarda Agentlik) hamda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va sanoat vazirligi huzuridagi Kichik biznes va tadbirkorlikni rivojlantirish agentligi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida” 2019-yil 13-avgustdagi PQ-4417-son qaroriga muvofiq tashkil etilgan Jamg‘armaning Boshqaruv kengashiga (keyingi o‘rinlarda — Kengash) hisobot beradi. ungi kunda kichik biznes va tadbirkorlik subyektlarini moliyaviy qo‘llab- quvvatlash maqsadida Jamg‘arma tomonidan kafillik va kompensatsiya shaklida moliyaviy yordamlar berib kelinmoqda. Birgina o‘tgan yil davomida 20 258 ta kichik biznes va tadbirkorlik subyektlarining tijorat banklaridan olingan 33,208 mlrd. so‘mlik kreditlari bo‘yicha Jamg‘arma tomonidan 6,993 mlrd. so‘m miqdoridagi moliyaviy majburiyatlar olingan. O‘z navbatida, tahlillar natijasi shuni ko‘rsatadiki, 2020-yilda: tijorat banklari tomonidan ajratiladigan kreditlar bo‘yicha 5356 ta kichik biznes va tadbirkorlik subyektlariga Jamg‘armaning 4,172 mlrd. so‘m miqdordagi kafillik majburiyatlari olingan, natijada Jamg‘armaning kafilligidan foydalanuvchi kichik biznes va tadbirkorlik subyektlari soni 2019-yilga nisbatan 4,2 barobarga oshgan; tijorat banklari kreditlari bo‘yicha foiz xarajatlarini qoplash uchun Jamg‘armaning kompensatsiya berish shaklida moliyaviy yordamidan foydalangan kichik biznes va tadbirkorlik subyektlari soni esa 14 902 ta yetgan va Jamg‘arma 2,821 mlrd. so‘m miqdorda foiz xarajatlari qoplash yuzasidan majburiyatlar olgan, natijada 2019-yilga nisbatan kompensatsiya oluvchilar soni 4,4 barobar hamda to‘lab beriladigan foiz xarajatlari miqdori 3,3 barobarga oshgan. Bundan tashqari koronavirus infeksiyasi tarqalishiga qarshi kurashish davrida aholini ijtimoiy himoya qilishni kuchaytirish va iqtisodiyot tarmoqlari faoliyat ko‘rsatishining barqarorligini ta’minlash maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yildagi PF-5969, PF-5978, PF-5986, PF- 5996-sonli farmonlariga muvofiq Jamg‘arma tomonidan 6 mingga yaqin kichik biznes va tadbirkorlik subyektlarining kreditlari bo‘yicha moliyaviy yordam ko‘rsatildi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Biznesning qonuniy manfaatlari davlat tomonidan muhofaza qilinishi va tadbirkorlik faoliyatini yanada rivojlantirish tizimini tubdan takomillashtirishga doir chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi Farmoni tadbirkorlik faoliyati rivojlanishi va biznesning qonuniy manfaatlari muhofazasini, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Savdo-sanoat palatasi faoliyati tubdan takomillashtirilishini nazarda tutadi. Farmonda Savdo-sanoat palatasining tadbirkorlarning huquqlarini himoya qilish, ishbilarmonlik va investitsiya muhitini yaxshilash, tadbirkorlik faoliyatiga ko‘maklashish, davlat organlari bilan o‘zaro hamkorlik, tadbirkorlik sub’yektlarini o‘qitish va kadrlar tayyorlash, tashqi iqtisodiy faoliyat va investitsiyalarni jalb qilish kabi aniq va eng muhim vazifalari belgilab berilgan. Tadbirkorlikning rivojlanishi ko‘p omillarga, birinchi navbatda tadbirkorning bilimi, tajribasi va ishbilarmonligiga bog‘liq. Bugungi kunning tadbirkori menejment, rahbarlik usullari asoslari, iqtisodiy masalalar bo‘yicha biznesni rejalashtirish, xo‘jalik faoliyatini tahlil etish, chiqimlarni kamaytirib, foydani ko‘paytirish, shuningdek, huquq va psixologiya sohasi kabi bilimlarni egallashi zarur. Chunki zamonaviy ishlab chiqarish juda murakkab, texnika vositalari va texnologiyalar muttasil takomillashib bormoqda. Rivojlangan davlatlar tajribasi tadbirkorlik milliy iqtisodiyotni modernizatsiya va diversifikatsiya qilishda, uni barqaror sur’atlar bilan rivojlantirishni ta’minlashda, texnik hamda texnologik qayta jihozlash, yangi turdagi mahsulotlarni o‘zlashtirishda o‘ta muhim rol o‘ynashidan, ichki bozorni zarur tovar va xizmatlar bilan to‘ldirishning asosiy manbayi ekanligidan yaqqol dalolat beradi. O‘zbekiston uchun xususiy tadbirkorlikning mehnatga layoqatli aholini ish bilan ta’minlash yoki o‘zini o‘zi band qilish, uning daromadini oshishidagi ahamiyati, ayniqsa, muhimdir. Yoshlar mamlakat iqtisodiyotini rivojlantirishda ham katta kuch. Respublikamizda 230 mingga yaqin yosh tadbirkor va fermerlar, mohir hunarmandlar faoliyat olib bormoqda. Ularning safi yanada kengayishi uchun davlat tomonidan zarur shart- sharoitlar yaratib berilmoqda. Faqatgina “Yoshlar – kelajagimiz” dasturi doirasida yosh avlod vakillarining 8 mingtaga yaqin biznes loyihasiga 1 trillion 630 milliard so‘mdan ziyod imtiyozli kredit mablag‘lari ajratildi, natijada 40 mingga yaqin yangi ish o‘rni tashkil etildi. Navqiron avlod tadbirkorligini qo‘llab-quvvatlashda respublikamizda tashkil etilayotgan “Yosh tadbirkorlar” kovorking-markazlari va “Yoshlar mehnat guzarlari muhim ahamiyat kasb etmoqda. Ularda tadbirkorlik ko‘nikmalarini egallagan yoshlar mustaqil faoliyatini boshlashmoqda. Qishloq joylarida esa “Har bir yoshga – bir gektar” loyihasining amalga oshirilishi natijasida 65 mingga yaqin yosh dehqonlarga 54 ming gektardan ziyod yer ajratib berildi. Bundan tashqari yoshlar va xotin-qizlarni tadbirkorlikka jalb qilish va tadbirkorlikni rivojlantirish maqsadida Prezident qarori qabul qilindi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Aholini tadbirkorlikka jalb qilish tizimini takomillashtirish va tadbirkorlikni rivojlantirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” 2020 yil 13 oktyabrdagi PQ-4862-son qarorida belgilangan topshiriqlar ijrosi aholi, ayniqsa yoshlar va xotin-qizlar hamda biznes sohasi vakillarini qo‘llab- quvvatlashning asosiy yo‘nalishlari bo‘lib xizmat qiladi. Jumladan qarorda aholini, ayniqsa yoshlar va xotin-qizlarni tadbirkorlikka keng jalb qilish, mikromoliyalash tizimini takomillashtirish, tadbirkorlikni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash tizimini joriy etish hamda yagona davlat tashkiloti tomonidan muvofiqlashtirib borish nazarda tutilgan. Mazkur qarorda belgilangan topshiriqlar ijrosini ta’minlash “Nazorat rejasi” ning 5-bandida “Mikrokreditbank” ATB tomonidan nodavlvat ta’lim tashkilotlari maxsus sertifikatini olgan, tadbirkorlik tashabbusiga ega jismoniy shaxslar, shu jumladan yoshlar va xotin-qizlarga o‘z biznesini tashkil etish uchun 33 million so‘mgacha miqdordagi mikrokreditlar ta’minotsiz ajratiladi. Mikrofirma va kichik korxona ta’sis etgan shaxslarga uchinchi shaxs kafilligi, sug‘urta polislari, kredit hisobiga sotib olinayotgan mol-mulklar garovi, Tadbirkorlik faoliyatini qo‘llab- quvvatlash davlat jamg‘armasining kafilligi va boshqa ta’minot turlari asosida 225 million so‘mgacha miqdorda mikrokreditlar ajratiladi. “Mikrokreditbank”ka kasb- hunar va tadbirkorlikka o‘qib, sertifikat olgan yoshlarga imtiyozli foizlarda mikrokreditlar ajratish choralarini ko‘rish vazifasi qo‘yildi. Bunday kreditlar 3 yil imtiyozli davri bilan 7 yil muddatga beriladi. Bank tomonidan ushbu maqsadlar uchun kelgusi yilda 45 million dollarlik mikrokreditlar ajratilishi ko‘zda tutilmoqda. Yoshlar loyihalarini moliyalashtirish uchun Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi qoshida alohida jamg‘arma tashkil etilib, ushbu jamg‘armaga 100 million dollar mablag‘ ajratiladi. Ushbu jamg‘arma yoshlarning loyihalariga qulay shartlarda va past foizlarda kredit beradi. Bu 2021 yilning o‘zida yilda kamida 500 ming yoshga ish joyi yaratish imkonini beradi. Shuningdek, respublikamiz hududlarda “ustoz-shogird” an’anasi yanada kuchaytirilib, ana shu ezgu ishga jalb etiladigan hunarmand ustalarni Bandlikka ko‘maklashish jamg‘armasidan moddiy rag‘batlantirish tizimi joriy etiladi.7 Yurtimizda erkin iqtisodiy va kichik sanoat zonalarini tashkil etish tajribasidan foydalangan holda barcha shahar va tumanlarida “Yoshlar kichik sanoat zonalari” tashkil etiladi. Ushbu sanoat zonalarida yoshlar loyihalarini amalga oshirishga ko‘maklashish uchun zarur bo‘ladigan barcha infratuzilma ob’yektlari joylashtiriladi. Tijorat banklarining hududlarda faoliyat boshlagan “Loyihalar fabrika”lari yoshlarimizning ilg‘or g‘oyalari asosida loyihaviy taklif va biznes rejalarini tayyorlab beradi. Yoshlar loyihalarini moliyalashtirish uchun Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi qoshida alohida jamg‘arma tashkil etilib, ushbu jamg‘armaga 100 million dollar mablag‘ ajratiladi. Ushbu jamg‘arma yoshlarning loyihalariga qulay shartlarda va past foizlarda kredit beradi. Davlat statistika qo‘mitasi ma’lumotlariga ko‘ra, fermer va dehqon xo‘jaliklarini qo‘shmaganda tadbirkorlik sub’yektlari soni qariyb 408 mingtaga yetgan. Shundan 90 ming 161 tasi xususiy korxonadir. E’tiborlisi, xususiy korxonalar soni bo‘yicha poytaxtdan keyingi o‘rinlarni mehnat resurslari nisbatan yuqori bo‘lgan Farg‘ona, (11 061 ta), Qashqadaryo (9 200 ta), Namangan (7 188 ta) viloyatlari band etdi. Bu esa ushbu hududlarda yoshlar bandligini ta’minlashda jiddiy siljishlar bo‘lishiga katta umid uyg‘otadi.Umumiy olib qarasak yurtimizda kichik biznesni yanda rivojlantirishga juda katta etibor qaratilmoqda. Prezidentimiz SHavkat Mirzeyoyev tomonidan ko`plab qaror va farmonlar qabul qilinmoqda buning zamirida yanaqa kichik biznes sohasini rivojlantirish , yoshlarni ish bilan taminlash , ularning o`z biznesiga ko`maklashish , daromadlarini oshirish umuman 7 https://review.uz/uz/post/ozbekistonda-yoshlar-tadbirkorligini-qollab-quvvatlash-va-rivojlantirishd-amalga- oshirilayotgan-islohotlar-samarasi xalqimizning hayotdn rozi bo`lib yashashi uchun barcha shart –sharoitlarni yaratish, shu orqali ko`zlagan maqsadlarimizga yetish asosiy vazifalardan biri hisoblanadi. 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi doirasida respublikamizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik rivojlanishini yanada rag‘batlantirish maqsadida keng ko‘lamli institutsional va tizimli islohotlar amalga oshirilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Savdo-sanoat palatasi tizimi qaytadan isloh qilinib, biznes rivojlanishini qo‘llab-quvvatlashda yangi yondashuvlar tadbiq etilgani, tadbirkorlik sub'yektlarining qonuniy manfaat va huquqlarini himoya qilishning mutlaqo yangi tizimi joriy etilgani, biznes bilan muloqot qilishning, ayniqsa viloyat, shahar va tumanlarda samarali mexanizmi joriy etilgani mamlakatimizda ushbu sohada olib borilayotgan ishlarga misol bo‘la oladi. Kichikbiznesnirag’batlantiruvchi texnoparklar, tijorat banklari, axborotkonsalting markazlari, auditorlik firmalari, o`qitish markazlari, baholash kompaniyalari, to varxom ashyo birjasining savdo maydonchalari, mikrokredit tashkilotlari, kredit uyushmalari, biznesinkubatorlar, brokerlik idoralari, lizing kompaniyalari, biznei nkubatorlar va boshqa tashkilotlarni o`z ichiga olgan innovatsiya infratuzilmasi tas hkil etilgan. Kichik biznes innovatsiya infratuzilmasining asosiy funktsiyasi tad birkorliksub`ektlariga u yoki bu turdagi (kerakli ma`lumot bilan ta`minlash, moliyaviy qo`llab-quvvatlash, bino hamda asbob uskunalar bilan ta`minlash, konsultatsiya berish, kadrlar tayyorlash va h.k.) xizm atlarni ko`rsatishdan iboratdir. Bugungi kunda kichik biznes sub`ektlarining inno vatsion faoliyatini rivojlantirishda innovatsion infratuzilma o`rni ortib bormoqda Bizning fikrimizcha, kichikbiznesg xizmat ko`rsatuvchi infratuzilmani tuzis asosiy maqsad uning ob`ektlari samarali faoliyat ko`rsatishigina emas, balki ularning faoliyatlarini jamiyat manfaatlari, xususan, tizimli o`zgartirish hamda mahalliy iqtisodiyotni rivojlantirish, ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar turlarini kengaytirish, ularning raqobatbardoshligini ta`minlash, yangi ish o`rinlarini yaratish uchun yo`naltirishdan iboratdir. Respubli ka hududlarida tadbirkorlik sub`ektlariga xizmat ko`rsatuvchi Biznes markazlar fa oliyatini tashkil qilish Dasturi tadbirkorlik muhitini muvaffaqqiyatli shakllantir ishda tadbirkorlik sohasidagi milliy axborot- maslahat ta`minotining tahlili va konsalting xizmatidagi jahon tajribasi yutuqlari asosida tayyorlangan hamda hududlarda xususiy tadbirkorlik va kichik biznes ni jadal rivojlanishinirag’batlantirishga yo`naltirilgandir. Umumiy qilib aytadigan bo`lsak yurtimizda kichik biznesni rag`batlantirishning institutsional asosi sifatida Prezidentimizning qaror va farmonlari bilan tashkil etilgan jamg`armalar va agentliklar kabilarni misol qilib olishimiz mumkin. Masalan eng muhimlaridan biri bu Tadbirkorlik faoliyatini qo`llab –quvvatlash davlat jamg`armasi hisoblanadi va bu jamg`arma yurtimizdagi kichik biznes vatadbirkorlikni rivojlantirishning institutsional asoslaridan biri hisoblanadi. So`ngi yilllarda yurtimizda Prezidentimiz tomonidan qabul qilinayotgan farmonlar va qarorlar kichik biznes va tadbirkorlikni yurtimizda yanada rivojlantirish maqsadida imtiyozli kreditlar berishni yanada jadallashtirish, bu orqali yangi ishchi o`rinlarini yaratish m muhim hisoblanadi.va shu kabi banklar ham tadbirkorlikni rag`batlantirishning institutsional asoslaridan biri hisoblanadi. Xulosa
Kichik biznesning mamlakatimiz iqtisodiyotidagi o’rni, aholi farovonligini oshirishdagi imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda quyidagi xulosa va takliflarni keltirish mumkin: - kichik biznes subyektlarining samarali faoliyatiga halaqit berayotgan, to’sqinlik qilayotgan yoki qilishi mumkin bo’lgan muammolarni muntazam ravishda o’rganib borish va o’z vaqtida bartaraf etish chora-tadbirlarini ko’rish; - hududlardagi bo’sh yoki samarali foydalanilmayotgan bino va inshootlar to’g’risidagi aniq ma’lumotlarning qisqa muddatlarda olinishi hamda u faoliyati uchun yanada qulay muhit yaratish borasida har bir hududdagi o’ziga xos
Foydalanilgan adabiyotlar 1 . “O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni, T.: 2017 yil, 7 fevral. O’zbeksiton Respublikasi Prezidentining “Tadbirkorlik subyektlariga davlat xizmatlarini ko’rsatish mexanizmlarini takomillashtirishga doir qo’shimcha choratadbirlar to’g’risida”gi qarori. Toshkent shahri. 2017 yil, 1 fevral O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Xususiylashtirilgan korxonalar bilan ishlash samaradorligini oshirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi qarori. Toshkent shahri. 2017 yil, 18 aprel O'zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi ma’lumotlari. www.stat.uz Berkinov B.B., Aynaqulov M.A. Kichik tadbirkorlik korxonalarining yirik korxonalar bilan ishlab chiqarish kooperastiyasi. – Jizzax, 2004 . Bekmurodov A.Sh., Sattorov S., To`raev J., Soliev K., Ro`ziev S. O`zbekiston iqtisodiyotni liberallashtirish yillarida. Kichik biznes va tadbirkorlik rivoji – davr talabi. 3-qism. –T.: TDIU, 2005. . Qosimova M.S., Xodiev B.Yu., Samadov A.N., Muxitdinova U.S. Kichik biznesni boshqarish. O`quv qo`llanma. –T.: O`qituvchi, 2003 Qosimova M.S., Ergashxo`jaeva Sh.J. Marketing. O`quv qo`llanma. –T.: TDIU, 2004 Samadov A.N. «Kichik biznesni boshqarish» fanidan ma`ruzalar matni. –T.: TDIU, 2005. 10 . O`zbekiston Respublikasining 2015 yildagi ijtimoiy iqtisodiy rivojlanishi bo`yicha yakunlari. – T.: Statistika davlat qo`mitasi, 2015 11. Small Business Desk Reference Paperback – December 7, 2004 by Gene Marks 12 small business management in the 21 st century by David Cadden, Sandra Lueder - The Saylor Foundation , 2014 Download 330.64 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|