Shomaksudova, M. Israil \ oav da yozma matn. Nutq va munozara
Download 28.78 Kb. Pdf ko'rish
|
OAV da yozma matn. Nutq va munozara. Shomaksudova S, Israil M-1
hisoblanadi,
demak, b u vosita ustida ishlash jumalist, yozuvchi, muharrirdan alohida mas’uliyat talab qiladi. Gazetaning nomi aniq, onimabop. sodda, ravoa hamda k o ‘p sonli auditoriyaga tushunarli bo‘lishida ixcham, e’tibomi torta olishidagi sarlavhalaming alohida o‘rni bor. Sarlavha qisqa, ko pincha atigi bir necha so'zdan iborat boiib , matnning nomini aks ettiradi. Mana shu matn nomi 33 aks etgau so‘z yoki ifodadan biz matn mohiyatini ham anglab olamiz. Chunki, sarlavha - yarim maqola. Gazeta sarlavhalarini, o‘z navbatida, bir necha turlarga boiish mumkin: ruknli, izohli, maqol va iborali kabi. Bular xususida gapirishdan oldin sarlavha vazifalari haqida so‘z yuritmoqchimiz. Sarlavhalar asosan uch vazifani bajaradi. Bular: maqolani nomlash, maqolaning mazmunini bildirish hamda reklama qilish vazifalaridir. Ayrim ishlarda sarlavha tashviq qilish, ishontirish, izohlash, bayon qilish vazifalarini bajarishi ham aydlgan. Gazeta sarlavhalari sodda va ravon boiishi bilan birga axborotning mazmuni haqida ham tushuncha berishi lozim. Bu talab gazeta sarlavhalarining xilma-xil tuzilishdagi turlarini, toiiqsiz va atov gap ko‘rinishlarini yuzaga keltirib cliiqargan ayrim tuzilmalaming ishlatilishini faollashtirgan. Misol uchun: 0 ‘zbekiston-Yanoniva” “Biz va lahorT kabi sarlavhalar matndan yozib olingan uyushiq boiaklarini eslatadi va ulardan mazmunning munosabatdor, muqoyasa qilinadigan maiumotlarini o‘z ichiga olishi anglashiladi. Gazeta materiallariga qo'yilgan sarlavhalar manbachalik nuqtai-nazardan ham muhim rol o‘ynaydi. Har bir sarlavha uchun tegishli shriftlar tanlay bilish va uni joylashtirish, bezak berish ya’ni dizayn qilish, mavzuga mos tushuvchi suratlar qo‘yish gazetxonni jalb qilishning muhim omillaridan biri hisoblanadi. Bulaming barchasi reklamalik vazifani mustahkamlashga xizmat qiladi. Bu vazifa ko‘pincha o‘zining tasodifiyligi, xabardagi asosiy fikr yoki hodisaning aniq koisatmasligi, lekin shunga ishora qilish bilan bir qatorda ko'pchilikka notanish so'zlar, neologizmlar va okkazional yasalmalarning, qisqartma so‘zlarning va tasviriy ta’sirchan vositalarning sarlavhaga chiqarilishi bilan ham bogiiq. “Olovkorlar”, “Spirstmenlar” kabi. Tag sarlavhalar shriftlari bosh sarlavha shriftiga qaraganda kichikroq hgrflar bilan yoziladi va tartib bilan ketma-ket qo‘yiladi. “Qizilqum manzaralari” m^qolasi ham matmiing o‘rta qismida alohida ko‘zga tashlanadigan harflar bilan terilib, maxsus to‘rtburchak ichiga olingan. Izoh beruvdHTtag sarlavhalar esa uning atrofida, voqea rifojiga qarab qoilanilgan. 34 Sarlavhalaming turli xil vazifalami bajarishi, tuzilishi, tarkibi jihatdan xilma-xil ko'rinishlarda kela olishi mumkinligi bilan hain izohlanadi. Gazeta sarlavhalari ifodasini ikki xil tushunish mumkin: 1) Gazetaningumumiy sarlavhasi (ya’ni nomi); 2) Undagi maqola va materiallarga qo‘yiladigan sarlavhalar. Gazetadagi material va maqolalarga qo‘yiladigan sarlavhalar to‘g‘risida gapirishdan oldin umumiy sarlavhalar xususida qisqacha to‘xtalib o‘tmoqchimiz. Har bir matbuot nashrining birinchi sahifasida, odatda, boshqa sahifalardagiga nisbatan kamroq material ketadi. Chunki ushbu sahifada o‘sha nashming nomi, ya’ni umumiy nomi bilan birgalikda uning nashr ko‘rsatkichi, sanasi, nechanchi yildan boshlab chiqayotgani hamda nashr muassisi bo‘lgan tashkilot nomi singari ma’lumotlar joy oladi. Shu bilan birgalikda, ma’rifatga, adolatga chaqiruvchi turli chaqiriqlar ham shu sahifa tepasidan joy oladi. Sarlavha va matn kompozitsiyasi. Biz yuqoridagi fikrlarimizda sarlavha ma’lum doiradagi mavzuni yorituvchi va shu haqida gazetxonga axborot berishi haqida to‘xtalib o‘tdik. Endigi ko‘radigan masalamiz sarlavha va matn mosligi hamda sarlavhaning mavzuda takrorlanishi borasidadir. Demak, sarlavhaning material matni bilan bevosita bog'liqligi uning kontekstida, ma’lum gap yoki murakkab sintaktik butunlik ichida takrorlanib kelishida yoxud matnning biror yerida sarlavha tuzilishining bir oz o‘zgartirib, ba'zan mazmunan unga yaqin bo‘lgan tarzda ishlatilishida aniq ko‘rinadi. Ayrim hollarda sarlavha matnda aniq ochib berilmasdan, yashirin tarzda matn tagida, uning ma’nosida berilishi mumkin. Sarlavhalaming vazifalari. Badiiy, publitsistik, ilmiy matnlar va gazeta sarlavhalarining sintaktik tuzilishi, bajargan vazifalarini k6‘rsatishga bag‘ishlangan bir necha maxsus ishlar mavjud. Lekin ularda sarlavhalar vazifasini belgilash masalasida ma’lum farqli nuqtalar, qarama-qarshiliklar uchraydi, 35 Aksariyat olimlar har qanday sarlavha uchun asosan uchta: atash (nominativ), xabar berish (informativ), ma’lum qilish (reklama) vazifasi xos boiib, ular o‘rtasida raqobat va o‘zaro bogliqlik bor, deb hisoblashadi. Sarlavhalaming tashviq qilish, ishontirish va bayon qilish vazifalarmi ham bajarish lozim. Ishontirish va mazmunni ixcham bayon qilish vazifasi gazeta sarlavhalari uchun ham xos bo1 lib, ular yana boshqa vazifalarni ham bajaradi. Gazeta sahifalarini kuzatish sarlavhalar quyidagi vazifalarni bajarishi mumkinligni ko‘rsatadi: 1) atash; 2) farqlash; 3) xabar berish; 4) reklama qilish; 5) ishontirish; 6) ko'rsatma berish: 7) tashviq qilish; 8) murojaat qilish; 9) ixcham izoh va boshqalar. Download 28.78 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling