Shovqin va titrashdan himoyalanish texnik vositalarning guruhlanishi va

Yo’l kuyish mumkin bo’lgan tovush bosimiga tuzatishlar. 
Shovqin ta’siri vaqtining
uzunligi, soat
Shovqin xarakteri
keng mintaqali
tonal 
4 dan 8 gacha 
0
-5
1 dan 4 gacha
-6
-1
15 min. dan 1 s gacha
-12
-7
5 min. dan 15 min. gacha
-18
-13
5 mino’tgacha
-24
-19
To’qimachilik korxonalarida ajralib chiqadigan shovqinlarning xaraktristikasi umumiy
tarzda kuyidagi jadvalda berilgan.
Shunday qilib, yukoridagi jadvaldan ko’rinib turiptiki, to’qimachilik sanoatining
kupgina mashina va dastgoxlarning shovqin darajali gigiyena meyorlaridan 10-20 dB
yukoridir. 
Jadval
To’qimachilik sanoati korxonalari mashinalarining tovush bosimi darajasi (VNIILTek
Mash bo’yicha)
Mashina (dastgoxturi)
Oktava chiziklarining urta geometrik chastotadagi, Gs,
tovush bosimi darajali, dB
63
125
250
500
1000 2000 4000 8000
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Kiporix litel
94
93
91
89
84
77
69
61
Pilik mashinasi 
94
97
101
105
101
97
99
94
Yigiruv mashinasi P-
76-IG-1m
104
108
104
103
106
99
97
95
P-76-5m
98
102
107
110
106
101
99
94
PPM-120-M
95
96
98
104
105
102
98
90
Urash mashinasi M-
150-2
100
96
97
99
99
95
93
89
Pishitish mashinasi 
KE-1-175 SHL
97
95
99
101
101
105
108
104
6

---

KE-1-250-ZI
92
103
100
99
102
103
100
95
Kushib urash-pishitish
mashinasi TK-160-I
86
102
96
98
99
102
103
95
TK-200-I
79
83
81
84
88
100
100
85
Yigiruv
pishitish
mashinasi PK-114-SHG
91
96
97
99
102
95
89
87
PK-100M
102
103
106
103
102
99
95
89
Tukuv dastgoxlari 
AT-100-5M, AT-100-6
98
99
100
103
104
103
100
94
STB-2-175
95
95
95
99
99
98
96
96
STB-4-175
96
97
98
98
99
96
96
94
STB-2-250
97
97
98
97
96
94
92
91
STB-2-330
94
95
96
96
96
95
93
92
ATPR-100-1
93
92
95
99
96
94
93
93
ATPR-120-1
94
97
98
99
97
96
95
94
TLB-80
92
98
98
98
96
93
89
86
TLB-40
89
85
95
96
94
91
87
85
To’qimachilik sanoatining yigiruv-pishituv sexlarning ish joylarida tovush darajasi A
shkalasi bo’yicha 80-98 dBA, tayyorlov-tukuv va yigiruv sexlarida 75-95 dBA, piliklash va
piltalash sexlarida 80-100 dBA ni tashkil etadi. Shovqin chiqishi bo’yicha eng yukori
darajani tukuv sexlari tashkil kiladi. Ayniksa mokili avtomatik tukuv dastgoxlari o’rnatilgan
sexlarda umumiy shovqin darajasi yukori chastotali spektrlarda 100-104 dBni tashkil etadi.
Ishlab chiqarishga yangi joriy kilingan mokisiz va pnevmatik to’tkuv stanoklarida shovqin
15-20 dBA kamrok. 
Sanoat korxonalarini loyihalashning sanitariya talablariga muvofik, ishlab chiqarish
korxonalarining xonalari va ularning xududdi uchun tovush bosimining ruxsat etilgan chekli
darajalari jadvalda belgilangan. 
jadval
Tovush bosimining ruxsat etilgan chekli darajalari, dB.
Tartib
rakami
Xonalarni
ng
vazifasi
Oktavali polosalarning urtacha geometri
To
vush
daraja
si,
dBA
1
Akliy ish
uchun
shovqin
manba
lari
bo’lmaga
n xona
73
61
54
49
45
42
40
38
50
2
Boshkaru
7

---

v
xonalari,
ish
xonalari
79
70
68
58
55
52
50
49
60
3
Telefon
orqali
suzlashib
aloka
qilishni
talab
etadigan 
83
74
68
63
60
57
55
54
65
4
Telefon
orqali
suzlashib
aloka
qilishni
talab
etmaydi
gan
kuzatish
va
uzoqdan
boshkaris
h xonalari
94
87
82
78
75
73
71
70
80
5
Korxonal
arning
ishlab
chiqarish
xonalarid
agi va
xududida
gi ish
o’rinlari
99
92
86
84
80
78
76
74
85
Shovqining turiga va uning ta’sir ko’rsatish davomiyligiga karab tovush bosimining
ruxsat etilgan darajalariga jadvalda keltirilgan tuzatishlar kiritiladi. 
Pilla tortish va ipak yigirish mashinalari ishlayotganda yuzaga keladigan ishlab
chiqarish shovqining jadalligi (dBA) kuyidagicha bo’lishi kerak: pilla tortish sexida-94-96;
yigiruv sexida -100-105; tukuv sexida -95-98.
Shovqinni ulchash va taxlil qilish xar xil tuzilishdagi shovqin ulchagichlar,
analizatorlar, uziyozar uskunalar, magnitofonlar hamda ossillograflardan foydalaniladi. 
Ulchash yo’nalish bo’yicha shovqinni ulchash usullarini nazorat va muxandis
usullariga ajratish mumkin. 
8

---

Nazorat usuli - asosan ishlab chiqarish, transport, maishiy shovqinlarning sanitariya
talablariga mosligini tekshirish uchun qo’llaniladi. Bu usulda oktavali chastotali polosalari
bo’lgan analizatorlar va shovqin ulchagichlardan foydalaniladi. 
Muxandis usuli - shovqin manbalarini tekshirish, uning paydo bo’lish sabablarini taxlil
qilish, shovqini sundirish vositalarini ishlab chiqish. Bu usulda ulchash uchun uchdan bir
oktavali tor polosali analizatorlar, yorug’lik nurlari hisoblash asbobi va boshka asboblar
ishlatiladi. 
Respublikamizda keng qo’llaniladigan turli xil shovqin ulchagichlar va shovqin spektri
analizatorining akustik ulchashlarni amalga oshirish uchun zarur bo’ladigan texnik
ko’rsatkichlari 15-va 16 jadvallarda keltirilgan. 
“FT” hamda “Bryo’l va Kyer” firmalarida chiqarilgan asboblar aniqrok vibroakustik
ulchovlar doirasi kengdir. 
Ulchashni boshlaridan oldini xamma akustik asboblar graduslarga bulib chiqilishi
hamda standartlar, ulchovlar va ulchash asboblari bo’yicha davlat kumitasi tashkilotlarida
kamida uch yilda bir marta tekshirilib turishi kerak. 
jadval