Shukur xolmirzayev hikoyalarida peyzajning poetik funksiyasi

BIRINCHI BOB BO’YICHA XULOSA
Filologiya fanida “peyzaj” hodisasiga ta’rif berishda turlicha yondashuvlar mavjud: uni “tabiat tuyg‘usi” tushunchasi yoki asardagi alohida xarakter bilan aniqlashdan tortib, mustaqil janrga ajratishgacha. Odatda, peyzajning u yoki bu adabiy oilaga mansubligi, tashqi ko'rinish davri, uni yaratgan muallifning yo'nalishi va uslubi hisobga olingan holda ko'rib chiqiladi. Shu bilan birga, aksariyat adabiy manbalarda ta'kidlanishicha, XVIII asrgacha matndagi peyzaj faqat xronotopik funktsiyaning tashuvchisi bo'lib, badiiy asarning harakati sodir bo'ladigan fon rolini o'ynagan va vaqtinchalik va o'ziga xoslikni kiritgan. Badiiy matnda peyzajdan foydalanish doirasi sezilarli darajada kengaydi va XIX-XX asrlar adabiyotida peyzajning o'zi keng funktsional yuklamaga ega bo'ldi. Ilm-fan “adabiy peyzaj” hodisasining ko'lami va ta'rifi bo'yicha turli nuqtai nazarlarni taqdim etadi: keng talqin ushbu kontseptsiyaga har qanday tashqi dunyoning ochiq makonining tavsifini, shuningdek, interyerning tasvirini, tor talqin peyzajni "tabiiy ko'rinishlar" bilan cheklaydi. Ushbu tushunchaga ta'rif berishga qaratilgan ko'plab urinishlarni sarhisob qilar ekanmiz, peyzaj badiiy asardagi tabiat tasviri bo'lib, adabiy janr, uslub va davrni aks ettiruvchi, matnda turli funktsiyalarni bajaradi.
Peyzajning ko'plab tasniflari mavjud bo'lib, ular turli tamoyillar va mezonlarga asoslanadi. Peyzaj birliklarining turlari tavsif predmeti yoki mavzusi, unda tasvirlangan joy yoki vaqt, fasl yoki ladshaftga, shuningdek, janrga, bayon turiga, matndagi hajmga, qurilish xususiyatlariga va boshqalarga qarab farqlanadi.
Peyzajga bag'ishlangan filologiya tadqiqotlari materiallarini hisobga olgan holda, adabiy matn tuzilishidagi peyzaj fundamental ko'p funktsiyalilikka ega ekanligini ta'kidlash mumkin. Adabiy asardagi manzara xronotopik va hissiy-psixologik mazmunning xarakterli elementlaridan tashqari, shaxsiy tamoyilni namoyon qilishning kuchli vositasiga aylanadi, dunyoning individual mualliflik modelini, yozuvchining estetik, axloqiy va falsafiy munosabatlarini amalga oshiradi. Bundan tashqari, tabiat tasvirlari adabiy matnning fazo-zamon darajasini tashkil etishda ishtirok etadi, ya'ni matn yaratish funksiyasini bajarish.
Adabiy-badiiy manzara tahlili matn qurilishi qonuniyatlarini, asarning rasmiy va mazmuniy tashkil etilishi xususiyatlarini chuqurroq o‘rganishga yordam beradi, umuman olganda, yozuvchining idiotistik uslubini, o‘ziga xos xususiyatlarni aniqlashga yordam beradi, deb taxmin qilish mantiqan to‘g‘ri.
Biroq, ushbu dissertatsiyadagi bizning tashvishimiz shunchaki taraf olishdan voz kechish va buning o'rniga “peyzaj” atamasini qo'llashda kuchli noaniqlik saqlanib qolayotganini va bu noaniqlik biz uchun eng asosiy usullarni ochib berishini ta'kidlashdir.