Щзбекистон Республикаси Олий ва щрта махсус таoлим

1-rasm. Xajm o‟lchagich. 1-tsilindr idish; 2-jo‟mrak; 3-stakan; 4-namuna. 
Namuna siqib chiqargan suv jumrak tagidagi idishga tushadi. Suv 
tomchilarining jo‘mrakdan tushmasligi xajm o‘lchagichdagi suv satxining 0-0 
gorizontalida to‘xtaganini qo‘rsatadi. 
Idishga oqib tushgan suvning xajmi xajm o‘lchagichga tushirilgan 
parafinlangan namunaning xajmiga tengdir, ya‘ni, parafinlangan namunaning 
xajmini topish uchun, 250 sm
3
li idishni suv bilan birgalikda tarozida tortiladi. 
Idishdagi suvning sof xoldagi (idish massasidan tashqari) massasi namunaning 
sm
3
bilan ifodalangan xajmi bo‘ladi. Bunday tajriba uch marta takrorlanadi. 
Parafinlangan namunaning xajmidan parafinning xajmi ayrilsa, sof 
namunaning xajmi chiqadi. Namunaning quruq xoldagi massasi va xajmi 
ma‘lum bo‘lgandan so‘ng, (2) formuladan namunaning o‘rtacha zichligi 
hisoblab chiqariladi. 
3-LABORATORIYA ISHI 
Sochiluvchan materiallarning to‟kma zichligini aniqlash. 
Ishlatiladiga asbob-uskunalar: standart voronka, 1 l li idish, 5 kg gacha 
yuk tortish mumkin bo’ladigan pallali tarozi, tarozi toshlari, chizg’ich. 
Kukun materiallarning to‘kma zichligini topishda, standart voronkadan 
foydalaniladi. Bu asbob, asosan, vertikal vaziyatda o‘rnatilgan voronka (1) va 
qopqoq (2) dan iborat. Qopqoq tagiga og‘irligi o‘lchangan va xajmi 1 l li tsilindr 
(3) qo‘yiladi. Odatda, bunday asbob yupqa tunukadan yasaladi va uch oyoqqa 
o‘rnatiladi (2-rasm). 

---

9 
2- Rasm. Standart voronka: 1- korpus; 2-naycha; 3-surilma qopqoq; 4-
o‟lchash tsilindri. 
Ish tartibi. Ostki qopqog‘i yopilgan standart voronkaga sinaladigan 
material, masalan qum to‘ldiriladi. Voronkaning tsilindrik nayi ostiga massasi 
tortilgan, xajmi 1 l li o‘lchov tsilindri o‘rnatiladi. O‘lchov tsilindrining oьzi 
bilan voronka qopqog‘ining orasi 50 mm bo‘ladi (3-rasm). Asbob mustaxkam 
stolga o‘rnatiladi, asbob ostiga karton qo‘yiladi. SHundan so‘ng voronka 
qopqog‘i ochib yuboriladi. O‘lchov tsilindriga tushayotgan qum toshib 
ketgandan keyin, qopqoq yopib qo‘yiladi va ortiqcha qum chiziьi bilan sidirb 
tashlanadi. Ortiqcha qumni tsilindr ustidan sidirish paytida, tsilindrni 
silqitmaslik va qimirlatmaslik lozim, aks xolda qum zichlanadi. Ortiqcha qum 
sidirib tashlangach, tsilindr tarozida tortiladi. Bu umumiy massadan tsilindrning 
massasi ayrilsa, sinalayotgan qumning massasi chiqadi. Massasi aniqlangan 
qumning xajmi 1 l ga, ya‘ni 1000 sm
3
ga teng. Bunday tajriba kamida uch marta 
takrorlanadi. 
Qumning xajmi va massasi aniqlangandan keyin, (2) formuladan qumning 
to‘kma zichligi topiladi.