Щзбекистон Республикаси Олий ва щрта махсус таoлим

8-rasm.Bitumning yumshash xaroratini aniklovchi «xalka va shar» asbobi. 

---

20 
Ish tartibi. 165
o
S xaroratli eritilgan bitum qozonchada 15 minut 
aralashtirilgandan keyin latunp xalqalarga quyiladi. Bitumni xalqaga quyishdan 
oldin, xalqaga va uning ostiga vaqtincha (suyuq bitum qotguncha) quyiladigan 
shisha plastinka talk va glitserin aralashmasi bilan moylanadi. 
Xalqadan toshib chiqqan ortiqcha bitum qizdirilgan pichoq bilan sidirib 
olinadi. Bitumli xalqani asbobning o‘rta plastinkasiga o‘rnatib, xar birining 
ustiga po‘lat shar (soqqacha) qo‘yiladi. SHarning diametri 9,53 mm, massasi 
3,45-3,55 g. SHundan keyin asbob suvli shisha bakiga solinadi. Bankadagi 
suvning xarorati 5
o
S bo‘lishi kerak. 15 min. dan keyin elektr plitasi ustiga (sim 
to‘rli asbest karton va uning ustiga asbob) quyib qizdiriladi. Isitayotda xarorat 
minutiga 5
o
S dan oshib borishi kerak. Suv isib, bitum yumshagan sari uning 
ustidagi shar o‘z og‘irligi ta‘siri ostida bitumga bota boradi. SHar botgan sari 
bitumga o‘ralib, ostki plastinkaga tushadi(6-rasm). SHu paytda termometrdagi 
son mazkur bitumning yumshash xarorati ko‘rsatadi. Bu xaroratga ko‘ra, bitum 
markasi 8- jadvaldan aniqlanadi. 
Agar bitumning yumshash xarorati 80
o
dan ortiq bo‘lsa, stakandagi suv 
o‘rniga glitserin ishlatiladi. U vaqtda namuna 32
o
li glitserinda 15 min. gacha 
tutib turiladi va tajriba birinchi tartibdagidek davom ettiriladi. 
4- jadval 
Neft bitumlarining fizik-mexanik xossalari 
Bitumning markasi 
25
o
S da ig-nani 
botish 
chuqurligi, 
mm 
25
o
S 
da 
bitumning 
cho‘ziluvchan-ligi, sm 
Yumshash 
xarorati, kamida 
o
S 
CHaqnash 
xarorati, kamida 
o
S 
Qurilishda ishlatiladigan bitumlar 
BN-50/50 
41-60 
40 
50 
220 
BN-70/30 
21-40 
3 
70 
230 
BN-90/10 
5-20 
1 
90 
240 
Tom yopishda ishlatiladigan bitumlar 
BNK-45/180 
140-220 
normalanmaydi 
40-50 
240 
BNK-90/40 
35-45 
normalanmaydi 
85-95 
240 
BNK-90/30 
25-35 
normalanmaydi 
85-95 
240 
Yo‘l qurilishida ishlatiladigan bitumlar 
BND-200/300 
201-300 
normalanmaydi 
35 
200 
BND-130/200 
131-200 
65 
39 
220 
BND-90/130 
91-130 
60 
43 
220 
BND-60/90 
61-90 
50 
47 
220 
BND-40/60 
40-60 
40 
51 
220 
Sinov ikki marta o‘tkaziladi va bitumning yumshash xarorati sinov 
natijalarining o‘rtacha arifmetik qiymati sifatida xisoblanadi. 

---

21