Щзбекистон Республикаси Олий ва Щрта махсус таoлим вазирлиги

Munozarali savol: Xotiraning shaxs psixik ‘ayotidagi a’amiyati qanday?
Diqqat qiling:
Shunday qilib, xotira shaxs psixik ‘ayotining eng mu’im, belgilovchi xususiyati ‘isoblanadi. Xotiraning roli «htmishda yuz bergan» narsani aks ettirish bilangina cheklanib o’olishi mumkin emas. Psixologiyada htmish obrazlari tasavvurlar deb yuritiladi. Biron-bir faol ta’sir xotira jarayonidan tasho’arida bhlishi mumkin emas. Negaki, har qanday, ‘atto eng sodda psixik ‘odisa ‘am o’zining har bir o’ismi keyingilari bi­lan «bolanishi» uchun sao’lab o’olinishini muo’arrar tao’ozo etadi. Bu xildagi «bolanish» uchun layoo’at bhlmasa, rivojlanish bhlishi mumkin emas: kishi «mangu chao’aloo’lik ‘olatida» o’olib ketgan bhlar edi (I. M. Sechenov).
Xotira barcha psixik jarayonlarning eng mu’im xarakteristikasi bhlish bilan birga inson shaxsining birligi va ya’litligini ta’minlaydi.
E’tibor bering: Esda olib o’olish — bu chindan ‘am yangi narsani allao’achon tajribada mavjud narsa bilan bolashdir. Xotiraning navbatdagi jarayonini o’ismma-o’ism keng avj oldira olganimizda, ya’ni bironta materialni eslamoo’chi bhlganimizda, bolanish jarayoni tamomila aniq ravshan bhladi. Masalan, biz «esdan chio’masin deb dastrhmolchaning uchini tugib o’hyish» usulidan foydalanib, biron-bir narsani qanday qilib xotiramizga tushiramiz? Biz rhmolchani o’hlga olayotib tugunga duch kelamiz; tugun bizni hsha tugun tuilayotgan vaziyatga ‘avola qiladi; vaziyat esa ‘amsu’batimizni esga soladi; ‘amsu’batdan esa su’bat mavzuiga ravona bhlamiz va ni’oyat, izlangan narsaga duch kelamiz. Lekin bunday bolanishlar zanjirini ‘osil qilish uchun, agar ‘odisalar makon va vao’tga o’iyosan thrdoshligining bir o’zi kifoya bhlgan tao’dirda, ayni bir xil vaziyatda turli xil odamlarda bir xil bolanishlar zanjiri ‘osil bhlishi mumkin edi. Aslida esa bolanishlar tanlangan ‘olda ‘osil bhladi, assotsionizm bu jarayonga nimalar thrtki berishi haqidagi savolga javob berganicha yho’, u faktlarni o’ayd etish bilangina cheklanib o’oldi. Bu faktlar ancha keyinroo’ ilmiy ji’atdan izo’lab berildi.
E’tibor bering:
Xotiraning faolligi, ongliligi va anglab etilganligi uning rivojidagi yuksak boso’ichlariga bog’liq deb o’aralganligi sababli, uning o’uyi boso’ichlariga tatbiqan yana hsha turdoshligi bhyicha bolanish tushunchasi o’hllanilib keldi. Bolanishlarning ikki turi — assotsiativ va ma’naviy bolanishlar borligi haqidagi kontseptsiya ana shu tario’a yaratildi. Xotiraning ikkita turi: mexanik («materiya bilan bog’liq xotira») va mantio’iy («materiyadan tamomila mustaqil tarzda»gi, «ru’ bilan bog’liq xotira») xotiralar mavjudligi haqidagi nazariya ‘am shunga bog’liq, ‘olda yuzaga kelgan.
E’tibor bering:
‘ozirgi zamon fanida shaxsning barcha psixik jarayonlari, shu jumladan xotira jarayonlarini tarkib toptirishga sababchi bhlgan omil shaxs faoliyati deb o’araydigan nazariya tobora khproo’ e’tirof etilmoo’da. Ushbu kontseptsiyaga binoan esda olib o’olish, esda sao’lash va o’ayta esga tushirish jarayonlarining amalga oshirilishi muayyan materialning sub’ekt faoliyatida qanday hrinda turishi bilan belgilanadi.