Щзбекистон Республикаси Олий ва Щрта махсус таoлим вазирлиги

Yodda tuting:
Xotiraning o’uyidagi o’onunlari mavjud:

1. 
   Anglanganlik o’onuni. Berilgan materialni qanchalik chuo’ur anglasak, shunchalik uni xotirada musta’kam sao’lab o’olamiz.
   
2. 
   Qiziqish o’onunida materialga jonli qiziqish bilan munosabatda bhlish nazarda tutiladi.
   
3. 
   Ilgarigi bilimlar o’onuni. Ma’lum mavzu yuzasidan bilimlar qanchalik khp bhlsa, yangisini esda sao’lab o’olish shunchalik oson bhladi.
   
4. 
   Eslab o’olishga tayyorlik o’onuni. Biror materialni eslab o’olishdan avval, bhlusi ao’liy ishga qanday ‘ozirlik ko’rgan bhlsangiz, shunga mos tarzda eslab o’olasiz.
   
5. 
   Assotsiatsiyalar o’onuni. Bir vao’tda shakllangan tasavvurlar xotirada ‘am yonma-yon bhladi. Masalan, ayni konkret xona hsha erda rhy bergan ‘odisalarni ‘am eslatadi.
   
6. 
   Birin-ketinlik o’onuni. Ma’lumotlarni xotirada ma’lum tartibda joylashtirish va kerak bhlganda tartib bilan birin-ketin tiklash mao’sadga muvofio’dir.
   
7. 
   Kuchli tassurotlar o’onuni. Eslab o’olinadigan narsa thrisidagi birinchi taassurot qanchalik kuchli bhlsa, unga aloo’ador obraz ‘am shunchalik yoro’in bhladi. Bundan tasho’ari. siz uchun a’amiyatli va jozibali ma’lumotlar oo’imida eslanayotgan material ‘am yaxshi esga tushadi.
   
8. 
   Tormozlanish o’onuni. Har qanday muayyan ma’lumot o’zidan oldingi ma’lumotni tormozlaydi. Shuning uchun material hchib ketmasligi uchun yangini esda sao’lashdan avval musta’kamlash choralarini khrish kerak.
   

Xotira kishi ‘ayoti va faoliyatining barcha jabxalarida ishtirok etishi sababli uning namoyon bhlishi shakillari ‘am benixoya rang-barangdir. Xotiraning turlarga bhlinishi, eng avvalo, esda olib o’olish va yana o’ayta esga tushirish jarayonlari hrin olgan faoliyatning aynan o’ziga xos xususiyatlar bilan bog’liq bhlishi kerak. Bu xotiraning u yoki bu turi (masalan, khrish yoki eshitish xotirasi) kishida uning psixik tuzilishiga xos xususiyat sifatida gavdalangan ‘ollar uchun ‘am thridir.
E’tibor bering:
Xotira ta’riflarining esda olib o’olish va o’ayta esga tushirish jarayonlari sodir bhladigan faoliyatning xususiyatlariga bog’liqligi xotiraning har xil turlarini ajratish uchun umumiy asos bhlib xizmat qiladi. Bunda xotiraning ayrim turlari uchta asosiy mezonga muvofio’ tarzda bhlinadi:
1) faoliyatda khproo’ sezilib turadigan psixik faollikning xususiyatiga o’arab xotira harakat, emotsional, obrazli va so’z-mantio’li turlarga bhlinadi; 2) faoliyatning mao’sadlari (xususiyatiga khra ixtiyorsiz va ixtiyoriy xotira turlariga bhlinadi; 3) materialni qancha vao’t esda olib o’olish va esda sao’lash muddatiga khra (uning faoliyatdagi roli va tutgan hrniga bog’liq ravishda) o’iso’a muddatli, uzoo’ muddatli va operativ xotira turlariga bhlinadi.
Faoliyatning har xil turlarida psixik faollikning turli xil khrinishlari: harakat, emotsional, sensor, ao’liy khrinishlari ustunlik qilishi mumkin. Faollikning ushbu khrinishlaridan har biri tegishli harakatlarda va ularning ma’sullida: ish harakatlarida, tuyularda, obrazlarda, hy-fikrlarda o’z ifodasini topadi. Xotiraning ularga xizmat qiluvchi o’ziga xos turlariga psixologiyada tegishli nomlar: harakat, emo­tsional obrazli va so’z-mantio’li xotira nomlari berilgan.