Sifatli va miqdorli rang usullari
Kartalarda tasvirlanayotgan voqea va hodisalarning sifat ko'rsatkichlarini rang yoki shtrix chiziqlar bilan m aydonning tasvirlanishiga sifatli rang usuli deb yuritiladi. Bu usul maydonlarning turli xusususiyatlariga ko‘ra bir-biridan farq qilishga asoslanadi. M asalan, O‘zbekiston geografik atlasidagi (1999) 0 ‘zbekistonning siyosiy-m a’m uriy k artasid a har xil ran g lar bilan viloyatlar va Q oraqalpog‘istonni bir-birlaridan ma’muriy ko‘rinishi bo'yicha ajratib ko'rsatilgan. Geografik atlaslardagi ham m a geografik rayonlashtirish kartalari: tabiiy-geografik, iqtisodiy-geografik, landshaft va boshqa rayonlashtirish kartalari ham shu usulda tuzilgan. Ba’zan qishloq xo'jalik, geobotanik va lan d sh aft k a rta la rn i, genetik, m orfologik ham da xoronologik xususiyatlarini tiplarga bo'lib tasvirlaganda ranga (fon)ga qo'shim cha qilib har xil belgi va shtrixlardan foydalaniladi. Bunda kartaning o'qilishi biroz qiyinlashib k arta m azm uni yanada chuqurlashib, berilayotgan m a’lum ot ham ko 'p ay ad i. Bunday k a rtalar tipologik k artalar deb yuritiladi.
Sifatli rang usulida tasvirlanayotgan voqea va hodisalarning, asosan, bir xil xususiyatlari tasvirlanib, so‘ng yana boshqa tip la r h am d a g u ru h la rg a b o ‘linishi mumkin. M asalan, sug‘oriladigan tuproq (asosiy hudud)larni qadimgi sug‘oriladigan o ‘tlo q v o h a tu p ro q la rig a , b o ‘z vo h a tuproqlari, taqir voha tuproqlari va yangi o'zlashtirilgan voha tuproqlariga b o ‘lib tasvirlash mumkin. Bu usulda voqea va hodisalar tasvirlanganda asosiy ko'rsatkich uchun bir xil rang tanlanadi, lekin uni tiplar ham da g u ru h larg a b o 'lish va sh trix li belgilar yoki ranglarda berilishi mumkin. Dem ak, sifatli rang usulida tasvirlan ayotgan voqea va h o d isalar m aydon bo'yicha geografik tarqalishini ko‘rsatar ekan. Bu u sulda tarixiy k a rta la r ham tuziladi. M asalan, Amir Temur saltanati va uning parchalanib ketishini ko'rsatuvchi karta bunga misol bo‘la oladi. Miqdorli rang usuli. Sifatli rang usulida k o 'rsa tk ic h la r ran g bilan tasv irlan sa, miqdorli rang usulida uning asosini miqdor tashkil qiladi (3.16-rasm ). M iqdorli ko'rsatkichlar hudud bo'yicha tarqalgan bo'lishi mumkin. M asalan, O 'zbekistan geografik atlasid ag i (1999) Y o q ilg 'ienergetika kartasida O'zbekistonning daryo havzalari bo'yicha jami elektr energiyasining quvvati rang bilan ko'rsatilib, uning asosida ' miqdor qo'rsatkich yotadi. Ba’zan m iqdor ko ‘rsatkichlar diagram-~ m alard a ham tasv irla n ish i m um kin. M asalan, respublikam iz daryolarining havzalar bo'yicha suv hajm i diagram - mada berilib, (kub metr hisobida) havzalar l angda tasvirlanishi шишйп. Bu usul kartografiyada juda каш qo'llaniladi. Ba’zan sifatli rang usuli miqdorli rang usuli bilan birga qo'llaniladi. Masalan, aholining milliy tarkibi tasvirlangan kartalarda milliy tarkib rang bilan, uning zichligi (miqdori) shtrixlar bilan ko'rsatilishi mumkin
Do'stlaringiz bilan baham: |
