“Ўсимликлар ҳимояси” ТЎплами беда экини зарарли

A
GRO
B
A
NK
уруғхўр – тихиус (Tychius aureoles Briss), трипс (Thrips tabaci Ling.) ва 
гул чивини.
Беданинг илдизи илдиз кемирувчи тунламлар, қорақўнғиз ли-
чинкалари, хруш (бузоқ боши) ва ситона қўнғизи личинкалари билан 
шикастланиши мумкин. 
Юқорида қайд қилиб ўтилган ҳашаротлардан қуйидагилари 
энг зарарли ва иқтисодий аҳамиятга эга: фитономус, ситона қўнғиз-
лари, уруғхўр – брухофагус, беда ва дала қандалалари, беда шираси 
ва ундов тунлами. 

---

11
БЕДА ЭКИНИ ЗАР
АР
ЛИ ОРГ
АНИЗМЛАРИГ
А ҚАРШИ КУР
АШ
БЕДА ЗАРАРКУНАНДАЛАРИ БИТЛАР – 
APHIDODEA
Марказий Осиёда бедага ўсимлик битларининг тўртта тури 
зарар етказади. Улар жумласига Аcyrthosiphon onobrychis Fonse 
номли, кўпинча синоними A.pisi Klntb. деб аталган нўхат бити, Aphis 
medicaginis Koch, номли акация
 бити, Therioaphis ononidis Kltnb. 
номли холдор бит ва Trifidaphis faseoli Pass, номли илдиз бити 
киради. Бундан ташқари, бедага Aphis incerta Ners. деб аталган 
битлар кўплаб тушганлиги ҳам аниқланди.
Битлар сўриши натижасида беда ўсимлиги жуда кучсизланиб 
қолиб, хашак ва уруғ ҳосили камаяди, бит тушган беда поялари гул-
лаш даврига келиб соғлом пояларга нисбатан З–15% гача, битлар кўп-
лаб тушганида эса 31% гача ўсишдан орқада қолади. Холдор бит-
нинг зарари хашаки бедада 21–57% гача, уруғлик бедада эса 25–77% 
гача боради.
Нўхат бити ўсимлик битларининг энг йирик турларидан бири 
бўлиб, қанотсиз турларининг узунлиги 3,5–4,9 мм, қанотлилариники 
2,3–3,5 мм келади. Танаси оқиш ғуборли яшил тусда. Мўйловлари та-
насидан узунроқ; оёқлари ва шира найчалари узун; думи ништар-
симон бўлиб, унинг узунлиги шира найчаларининг ярмига етиб туради.
Холдор бит қанотсизининг танаси кўпинча сарғиш рангда товла-
ниб турадиган рангпар яшил тусда бўлиб, узунлиги 1,7–2,2 мм ке-
лади. Калласи ва орқасининг олд қисми сариқ, мўйловлари қорамтир 
тусда. Қорин тергитларида қўнғир ҳалқалар билан ўралган 6 қатор 
бўртмалар бор; бу бўртмаларда елпиғичсимон жойлашган қора 
тукчалар бўлади. Шира найчалари кичкина, цилиндр шаклда. Мўй-
ловлари танасидан салгина калтароқ. Узун оёғининг учи букилиб 
туради.
Қанотли урғочи бит мўйловларининг танасидан узунроқ бўли-
ши билан қанотсизларидан фарқ қилади. Қорин тергитларидаги 
елпиғичсимон қора тукчалар қўнғир тусдаги думалоқ доғларнинг 

---

12