Simmetriya va assimetriya tarjima nazariyasida

Key words: symmetry, asymmetry, theory of translation, text, structure and 
content, literary translation, lexical meaning. 
 
KIRISH 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
To‘g‘ri, tarjima intellektual faoliyatning eng qadimiy turlaridan biri bo‘lib, turli 
xalqlar o‘rtasidagi madaniy-madaniy, tarixiy, adabiy-geografik aloqalar vositasidir. 

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 4 ǀ ISSUE 1 ǀ 2023 
ISSN: 2181-1601
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) 
Passport: 
http://sjifactor.com/passport.php?id=22257
  
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
 
Page 26
Simmetriya yunoncha "simmetriya" so'zidan olingan bo'lib , teng, uyg'un, 
Simmetriya omillari - nisbiylik nazariyasi, kvant mexanikasi, qattiq jismlar fizikasi, 
funktsiyaning grafik assimetriyasi, atom va yadro fizikasi, arxitektura, tarix, musiqa, til 
va adabiyot sohalari va xalqlar madaniy va madaniy hayotining boshqa shakllari va 
insoniyat ko'rinishlari aks ettirgan. 
Asimmetriya haqida birinchi marta Qadimgi Yunonistonda Xrizip (miloddan 
avvalgi III asr) “Anomaliya haqida” va “Kratlar” “Grammatika shudringidagi 
anomalist” asarida tilga olingan. Asimmetriya so'zi (yunoncha usimetra — 
nomutanosiblik, nomuvofiqlik, notekislik, nomuvofiqlik va nomuvofiqlik so'zidan) til 
birliklarining tuzilishi va faoliyatining tartibsizligi va tengsizligi bo'lib, tilning tuzilishi 
va faoliyatining asosiy xususiyatlarini aks ettiradi. Asimmetriya ikki hodisada yaqqol 
namoyon bo'ladi: asl ma'no farqida (yadro yoki markaz) va tuzilish va mazmun 
o'rtasidagi farqda (chekka). 
Shu munosabat bilan akademik Vernadskiy V.I. tilshunoslikda simmetriya omilini 
tadqiq etish yangi hodisa emasligini, balki u qadimdan lisoniy umumiyliklarni o‘rnatib 
kelayotganini qayd etgan. Simmetriya va assimetriya hodisalarisiz tillarning 
strukturaviy masalalarini muhokama qilish mumkin emas. 
Simmetriya leksema va semema bir-birini to‘ldiruvchi bo‘lganda leksik darajada 
namoyon bo‘lishini qayd etadi va uni leksik-semantik hodisa deb ham ataladi. Agar bir 
leksema ikkinchi leksemaga mos kelsa, leksik birlikning tuzilishi simmetrik boladi. 
hisoblanadi U o'xshashlik, mutanosiblik, o'zaro bog'liqlik, yaqinlik, moslashish, 
oÿxshatish, parallellik maÿnolarini bildiradi. Aniq fanlarga ko'ra, simmetriya va 
assimetriya dunyo tartibining asosiy tamoyillaridan biri hisoblanadi. Simmetriya 
tilshunoslikdagi tuzilmalar va tillararo birliklarning tengligini qamrab oluvchi hodisadir. 
Simmetriya va assimetriya til mavjudligida juda katta rol o'ynaydi va til faktlarini 
nazariy tushunish uchun asosiy qiyinchiliklardan birini tashkil qiladi. Odatda, tabiiy 
belgi shunday semiotik tizim sifatida tavsiflanadi, u boshqa semiotik tizimlardan farqli 
o'laroq, belgining assimetriyasi, ya'ni ma'no va denotatning aniq mos kelmasligi bilan 
tavsiflanadi.
Simmetriya va assimetriyaning leksik qiymatlari va ularning tarjima jarayoniga 
ta'siri ham o'rganiladi. Simmetriya va assimetriya dunyo tartibining asosiy tamoyillari 
hisoblanadi. Tilshunoslikda simmetriyaga ko'proq e'tibor berildi, u tilni tashkil etishning 
asosiy, hatto yagona printsipi deb e'lon qilindi. Tarjima nazariyasida simmetriya/ 
assimetriyaning ayrim toifalarini tahlil qilish mumkin.