sinf anorganik va organik kimyo 68 soat, haftasiga soat,A

Darsda qo’llaniladigan metod : Aralash , Interfaol metodlar.

Mashg’ulot bosqichlari:

№	Bosqichlar	Vaqti
1	Tashkiliy qism	3 daqiqa
2	O’tilgan mavzuni takrorlash	12 daqiqa
3	Yangi mavzuni bayoni	12 daqiqa
4	Mustahkamlash	15 daqiqa
5	Mashg’ulot yakuni. Uyga vazifa berish	3 daqiqa

Foydalanilgan adabiyotlar : Kimyo 9.Toshkent-2010. R.Asqarov,N.X.To’xtaboyev,K.G’.G’opirov.

Darsning borishi : Tashkiliy qism: 1.Salomlashish. 2. Davomat. 3. Darsga tayyorgarlik ko’rish.

Uyga vaziufani tekshirish: Konspektni tekshirish , savol-javob tariqasida uyga vazifani so’rash.

Yangi mavzuni bayoni:   

Ohaktoshdan kimyoviy usullar bilan qanday mahsulotlar olish mumkin?

Uglerodning noorganik birikmalari tabiatda keng tarqalgan bo'lib, ko'plab minerallar, tog' jinslari, havo tarkibidagi karbonat angidrid tarzida uchraydi. Uglerodning noorganik birikmalaridan ayrimlari xalq xo'jaligining turli sohalari uchun muhim xomashyo bo'lib hisoblanadi. Uglerodning organik birikmalarisiz inson hayotini tasavvur qilish qiyin. Ulardan eng muhimlari uglerodning vodorod bilan hosil qilgan birikmalari uglevodorodlar deb ataladi va ular turlicha tarkibga ega bo'ladi. Biz ularni organik kimyo kursida o'rganamiz.

Uglerod kislorod bilan ikkita oksid: uglerod (Il)-oksid CO va uglerod (IV)- oksid C0₂ hosil qiladi. Ularning fazoviy tuzilishlari chiziqli ko'rinishga ega (C=0 va 0=C=0).

Uglerod (Il)-oksid CO (is gazi) - rangsiz, hidsiz, o'ta zaharli, havodan yengil, suvda kam eriydigan gaz. Befarq oksidlar sinfiga mansub. Uglerod (Il)-oksid uglerod (IV)-oksidning havo yetishmagan sharoitda, 450°C dan yuqori haroratda cho'g'lanib turgan ko'mir bilan ta'sirlashishidan hosil bo'ladi:C0₂ + C = 2CO -160 kJ Havoda va kislorodda uglerod (Il)-oksid moviy rang alanga hosil qilib yonadi:2CO +0₂ = 2C0₂ + 572 kJ Uglerod (Il)-oksid ham uglerod kabi qaytaruvchidir. U 300-1500°C da metallaming oksidlarini metallargacha qaytaradi: FeO + CO = Fe + C0₂ 2CO +Sn0₂ = 2C0₂ + Sn Is gazi qon tarkibidagi gemoglobin bilan kislorodga qaraganda oson biiikadi. Buning natijasida organizmning kislorod bilan ta'minlanishi qiyinlashadi. Bunday holatda uzoq vaqt is gazidan nafas olinsa, o'limga olib keladi.Uglerodning bu oksididan sanoatda metallarni metall oksidlaridan qaytarib olishda, sun'iy yoqilg'ilaming tarkibiy qismi sifatida, organik sintezda foydalaniladi.

Uglerod (IV)-oksid CO, (karbonat angidrid) rangsiz, hidsiz, havodan og'ir gaz. Karbonat angidridni havoga nisbatan zichligi 1,52 ga teng. 5,76'10⁶ Pa va 20°C da rangsiz suyuqlikka aylanadi. Bu suyuqlik bug'langanda ko'p miqdorda issiqlik yutiladi va karbonat angidrid oq qattiq massa (quruq muz) ga aylanadi.

Olinishi. Laboratoriyada uglerod (IV)-oksid kalsiy karbonat (bo'r, ohaktosh bo'lakchalari, marmar) ga xlorid kislota ta'sir ettirib olinadi :CaC0₃+ 2HC1 CaCl₂+ CO,T + H,0

Sanoatda ohaktoshni kuydirib olinadi:CaC0₃ CaO + C0₂|

Tabiatda hay von va o'simliklarning nafas olishida, organik qoldiqlarning chirishida, yonish jarayonlarida hosil bo'ladi.Karbonat angidrid kislotali oksid xossasini namoyon qiladi. U suvda erib, karbonat kislota hosil qiladi:

C0₂ +H₂0 = H₂CO₃ Metall oksidlari va asoslar bilan reaksiyaga kirishib tnz hosil qiladi: 2NaOH + C0₂ = Na,C0₃ + H₂0 NaOH + C0₂ = NaHC0₃ CaO + C0₂ = CaC0₃ Ohakli suv orqali karbonat angidrid o'tkazilganda, loyqalanish kuzatiladi (CO, uchun sifat reaksiyasi): Ca(OH)₂ + C0₂ = CaC0₃l + H₂0 Yonishga yordam bermaydi. Ba'zi moddalargina, masalan, magniy unda yonishi mumkin: 2Mg + CO, = 2MgO + C