Sinxron mashinalar

SINXRON MASHINALAR
Reja:

1.Umumiy ma’lumotlar. Uch fazali sinxron mashinalarning tuzilishi.

2. Sinxron genirator Stator cho‘lgamini zanjiri elektr xolatining tenglamasi.

3. Almashtirish sxemasi va vektor diogammasi. Sinxron geniratorining tavsiflari elektromagnit quvvati. Sinxron genira-torining energetik diogarammasi.

Sinxron mashina — aylanish tezligi (n) oʻzgarmas boʻlib, stator toʻkining chastotasi {\displaystyle f={\frac {pn}{60}}}  nisbat orqali bogʻliq boʻlgan oʻzgaruvchan toʻk mashinasi sinxron mashina deb ataladi.

Stator va rotor sinxron mashinaning asosiy qismlari hisoblanadi.
Statorning oʻzagi o'zaro izolatsiyalangan elektrotehnik poʻlat yaproqchalardan yegʻilgan boʻlib, silindrsimon yahlit korpusning ichki qismidagi pazlarga uch fazali oʻzgaruvchan toʻk choʻlgʻamlari joylashtiriladi.
Sinxron mashinalar elektr generatorlari, dvigetellari va reaktiv quvvat kompensatorlari sifatida ishlatiladi. Barcha elektr mashinalari kabi ular ham qaytuvchanlik husuiyatlariga ega. Sinxron mashinalar, asosan, barcha elektr stansiyalarida quvvati 800 kVa (kilovatt) va undan ortiq boʻlgan generatorlar oʻrnatilgan. Gidravlik elektr stansiyalaridagi generatorlarning quvvati birmuncha kam boʻlib, 500 — 600 kVa ni tashkil etadi. Atom elektr stansiyalarida esa bitta blokning quvvati 1.5 ming MVA(Megavoltamper — transformator elektr toki kuch birligi)ga yetadi. Mashina oʻqiga mahkamlangan kontakt halqalariga rotor choʻlgʻamining ikki uchi mahkamlangan boʻlib, halqalar sirtida qoʻzgʻalmas toʻk oʻlchovi choʻtkalar sirpanadi. Rotor uchun doimiy tok manbai sifatida quvvati uncha katta boʻlmagan oʻzgarmas tok generatori — uygʻotgich ishlatiladi. Odatda, uygʻotgichning quvvati sinxron mashina quvvatining(1-3)% ini tashkil etadi. Ayrim hollarda sinxron generator hosil qilgan tokni toʻgʻirlash yoʻli bilan doimiy toʻk hosil qilinadi.
1. Umumiy tushunchalar, 3 fazali sinxron mashinalarini tuzilishi Sinxron mashinalar elektr energiyasi hosil qiluvchi generatorlar, dvigatellar va reaktiv quvvat kompensatorlari sifatida ko`p qo`laniladi. Barcha elektr mashinalari singari u ham qaytuvchanlik hossasiga ega. Bu dvigatelni ham 1889–91 yillarda M.O.Dolivo–Dobrovolskiy tomonidan o`zgaruvchan tok tizimlari yaratilgandan so`ng kashf qilingan. Sinxron mashinalar asosan barcha elektrostantsiyalarda uch fazali generatorlar sifatida ishlatilib kelinmoqda:
Zamonaviy issiqlik elektrostantsiyalarda quvvati 800 kVA va undan ortiq bo`lgangeneratorlar o`rnatilgan. Gidravlik elektrostantsiyalardagi generatorlarning quvvati bir–muncha kam bo`lib, 500–600 kVA ni tashkil qiladi. Atom elektrostan tsiyalarida esa bitta energiya blokining quvvati 1,5 mVA yetadi. Bundan ko`rinib turibdiki atom energoblokining quvvati boshqalarnikiga nisbatan bir necha barobar katta bo`ladi.
2. Sinxron mashinalarning ishlash prinsipi, vazifalari.
O`zgaruvchan tok dvigatellari qo`zgalmas stator va aylanuvchi rotordan iborat. Sinxron dvigatellarni rotor chulgamiga o`zgarmas tok beriladi: Bu elektrodvigatellarni stator chulg’amlarida esa o`zgaruvchan, EYuK induktsiyalanadi
va o`zgaruvchan tok oqadi. Demak stator va rotor ariqchalarida chulg’amlar joylashgan bo`ladi. Dvigatelni stator chulg’amlari uch fazali tarmoqqa ulanganda
aylanuvchi magnit maydoni hosil bo`ladi: Stator chulg’amlaridan oqqan tok hosil qilgan aylanuvchi magnit maydon rotor chulg’amlarini kesib o`tib ularda EYuKni induktsiyalaydi, natijada ulardan tok oqadi. Sinxron elektr mashinalari asosan ikki hil bo`ladi. 1.Noayon qutbli, 2.Ayon qutbli. Aniq namoyon qutbli–generatorlarning dvigateli sifatida ko`pincha gidravlik turbine ishlatiladi. Shuning uchun bunday generatorlar gidrogeneratorlar–deb ataladi.
Ularning aylani shlar tezligi 60 dan 750 ayl/min gacha oraliqda bo`ladi. Tezlikning bunday katta farqda o`zgarishi gidrostantsiyalarda suvning bosimi va isrofining
turlicha bo`lishi bilan bog’liqdir. Gidrogeneratorlarning qutblarini soni gidroturbinaning tezligiga bog’liq holda bir necha o`ntagacha bo`lishi mumkin. Masalan, turbinaning aylanishlar tezligi 75 ayl/min va standart chastotasi 50 Gts