Sirt faol moddalar

Sirt faol moddalarni termik barqarorligi.
Kimyoviy texnalogiyada kukunsimon sintetik yuvish vositalarini tayyorlashda
turli usullardan foydalanib, bu sintetik yuvish vositalarining tarkibiga kiruvchi
komponentlarni quritishda yuqori tempraturani ta’siri bilan bog’liq. Sirt faol
moddalarni termik barqarorligi uning tuzilishiga, termik va tempratura
davomiyligiga bog’liq. Allilbenzilsulfonatlar sirt faol moddalarning eng ko’p
tarqalgani, yuvuvchilar orasida eng termik barqaror alkilbenzosulfonat bo’lib,
yonish tempraturasi 150ºC, yonuvchanligi 350ºC gat eng. Alkilsulfonatlartempraturaga chidamli moddalardir, ko’pchiliklarining yonuvchanliklari 270 ºC ga
to’g’ri keladi.
Birlamchi allilsulfonatlar- barqaror birikmalar xisoblanadi. Ular 190 ºC gacha
parchalanmaydi, lekin yuqori tempraturani uzoq vaqt ta’sir ettirish natijasi ularni
to’yinmagan uglevadorodlar va natriy gidrosulfatga parchalanishiga olib keladi.
RCH2 CH2OSO3Na→ RCH═ CH2+NaHSO4
Ikkilamchi alkilsulfatlar termik jihatdan unchlik barqaror emas va termik
parchalanishi 120 ºC da boshlanadi, 135 ºC da ular butunlay parchalanib bo’ladi.
Kationaktiv sirt faol moddalar anionaktiv moddalarga qaraganda kamroq chidamli
29
va ularning parchalanishi 150 ºC dan yuqori tempraturada boshlanadi. Amfolitli
sirt faol moddalar-ko’piklari termik barqaror emas. Ular ko’proq suyuq shampun
tayyorlashda ishlatiladi. Ularni tayyorlash tempraturaga bog’liq emas [18.19].
SFM ning tuzilishi. SFM-organik qo’shilma bo’lib difil tuzilmaga egadir,
ya’ni uning molekalalari o’z takibida qutbiy qismga ega bo’lib, gidrofil komponent
(funksional guruhlar-COOH,-OH,-O) va ularning tuzlari –ONa,-POOONa
noqutbiy qismlar va gidrofob komponentdir. Misol tariqasida SFM bo’lib oddiy
sovun (natriy tuzlari yog’li karbon kislotalar – oleat, natriy steorati va h. k ) va
sintetik yuvish vositalari hamda karbon kislota va spirtlarni olish mumkin.
SFM larning klassifikatsiyasi
1) ionogen SFM lar.
* kation SFM lar.
* anion SFM lar.
* amfoter SFM lar.
2) noionogen SFM lar.
* alkilpolig.
*alkilpolietoksilatlar.
SFM lar komponentlarining atrof muhitga ta’siri
SFM lar atrof muhitda parchalanadigan va parchalanmay organizmda
yig’iladigan ikki xil ko’rinishda bo’ladi. SFM ning salbiy ta’siridan biri (atrof
muhitga ) bu yuza tortilishini pasaytirishidir. Masalan: okeanda yuza tortilishini
o’zgarishi CO2 ko’rsatkichini pasayishiga olib keladi [5.17.20].
Faqat oz miqdordagi SFM lar xavfsiz hisoblanadi, nimagaki ularning mahsuli
uglevodlardir.
Chiqindi suvlarini tozalash usuli - bu SFM larni ko’pincha ko’pikka
aylantirilishdir. Tez kislotalanadigan SFM qatoriga normal tuzulishdagi birlamchi
va ikkilamchi alkilsulfatlar kiradi. SFM ishlab chiqarishni o’sishi, korxonalar
vujudga kelishiga sabab bo’ldi va o’z-o’zidan bu korxonalar suvlarni ifloslanish
makoniga aylandi. Endi oldinda suv havzalarini tozalash muammosi turibdi.
Haroratni pasayishi SFM kislotalanishini sekinlashtiradi. Yuza suvlarda SFM
30
parchalangan va sorblangan holda yoki suvning plyonkalangan yuzasida bo’ladi.
Suv havzalariga tushgach chiqindi SFM suvning fizik va biologik holatiga ancha
ta’sir o’tkazadi, bu holda suvning organik xossasi va kislorod tarkibi buziladi, u
erda SFM lar ancha vaqtgacha qolib ketadi, sababi sekin parchalanadi. Gigienik
tomondan qaraganda, SFM ning asosiy xossasi ko’pik hosil qilishdir [5.21].