Sirt faol moddalar

NOIONOGEN SIRT - AKTIV MODDALAR 

Suvli  eritmada  dissotsiatsiyalanmaydigan,  faqatgina  vodorod  bog‘  hosil 

qilish  bilan  suvda  eriydigan  moddalar  noionogen  SAM  deyiladi.  Ular  molekulasi 

ham  difil  tuzilishga  ega.  Noionogen  SAM  olish  uchun  etilen  oksid  spirtlarga, 

karbon kislotalarga, aminlarga ta‟sir ettiriladi:  

 

 

 

COOH

CH

H

N

R

COOH

CH

RNH

COO

CH

RNH

n

H

n

OH

n



















)

(

)

(

)

(

2

2

2

2

---

5 

Bu  yerda  etilen  oksidining  zanjiri  qancha  uzun  bо„lsa  olinayotgan  modda 

shuncha  gidrofil  bо„ladi.  Noionogen  sirt-aktiv  moddalarning  eruvchanligi  uning 

qutbli gruppalarining suvga nisbatan moyilligiga bog„liq. 

Alkilfenollarning  polioksietillangan  efirlari  kir  yuvish  jarayonlarida  juda 

keng qо„llaniladi. 

P.A. Rebinder barcha difil SAM larni 2 guruhga bо„ldi: 

•  haqiqiy eruvchan sirt-aktiv moddalar;  

•  kolloid sirt-aktiv moddalar. 

Haqiqiy  sirt-aktiv  moddalarga  kichik  radikalga  ega  bо„lgan  difil  eruvchan 

organik birikmalar (quyi spirtlar, fenollar, organik kislotalar va ularning tuzlari va 

x.k.) kiradi. Ular molekulyar dispers sistema hosil qiladi, lekin SAM sifatida kam 

ishlatiladi.  

Kolloid  sirt-aktiv  moddalar  alohida  diqqatga  sazovordir.  Kolloid  sirt-aktiv 

moddalarning  asosiy  hususiyatlardan  biri  ular  termodinamik  jihatdan  barqaror 

kolloid (liofil) dispers geterogen sistemalar hosil qila oladi. 

SAM  juda  kо„p  sohalarda  ishlatiladi.  Farmatsiyada  dori  dispers  sistemalar 

uchun  dispergator,  stabilizator  sifatida;  rudalarni  boyitishda  flotoreagentlar 

sifatida,  yuvuvchi  va  dezinfeksiyalovchi  moddalar  sifatida  qо„llaniladi.  SAM  har 

bir berilgan hol uchun tanlab olinadi. 

Sirt-aktiv  moddalarning  xususiyatlarini  tushuntirishda,  ularning  sirt-

aktivliklaridan tashqari, yana bir muhim tushuncha - gidrofil-lipofil balans (GLB) 

– tushunchasi kiritilgan.  

1949  yil  Grifin  SAM  tanlash  uchun  yarim  emperik  qoida  taklif  etdi,  ya‟ni 

GLB  –  gidrofil-lipofil  balans  degan  kattalikdan  foydalanishni  taklif  qilgan.  Unga 

asosan  har  qanday  SAMda  gidrofil  va  gidrofob  qismlari  о‘rtasida  ma’lum  bir 

nisbat  mavjud.  Ana  shu  nisbat  (balans)  yoki  GLB  soni  -  SAM  qaysi  maqsadda 

qо„llanishini belgilaydi.  

Mingdan ortiq SAM uchun GLB qiymati aniqlangan. Uning qiymati  

0-40  oralig„ida  bо„ladi.  40  -  eng  gidrofil  SAM  –  natriy  dodetsil-sulfatga  tо„g„ri 

keladi  

---

6 

 

 

7.1-jadval 

Atom gruppalarining gruppa sonlari