Sirtqi bolim kafedrasi

ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASI JOQARI BILIMLENDIRIW ,PAN HAM INNOVACIYALAR MINISTRLIGI
NÒKIS INNOVACIYALIQ INSTITUTI



______________________________sirtqi bolim
_______________________________kafedrasi
__________________________________paninen

ÓZBETINSHE JUMIS
Tema:_________________________________________
Orinlaģan:_____________________________________
Qabillaģan:____________________________________

Joba:
1.Jańiltpashlar haqqinda túsinik

2.Jańiltpashlardiń pedagogikaliq áhmiyeti , olardan paydalaniw jollari
Paydalanilģan ádebiyatlar

1.Jańiltpashlar haqqinda túsinik
Jan`iltpashlar-balalar du`n`yasi ushin do`retilgen xaliq awizeki do`retpeleri bolip ol balalardi duris so`ylewge, tilin shiniqtiriwg`a, seslerdi duris aytiwg`a u`yretedi.
So`zdi, ondag`i seslerdi aljaspay, jan`ilmay duris ha`m tez aytiwdi jan`iltpash dep ataymiz.
qouo-jili shiqqan Q.Maqsetov, a`.Ta`jimuratovtin` avtorlig`i «Qaraqalpaq fol`klori» nda jan`iltpashlar
o`z aldina janr etip berilgen.
qooe-jili «Qaraqalpaq jan`iltpashlari» degen at penen toplam baspadan shiqti.
Jan`iltpashlar mazmuni boyinsha belgili bir oydi beriwi mu`mkin, biraq olarda ta`kirarlawda qiyinliq tuwdiratug`in birgelikli so`zler boliwi sha`rt. Misali`
Qirda qiriq qirg`awil
Qiriq qirg`awil ishinde
Qiriq jil qisir qalg`an
Qizil, qil quyriqli qirg`awil
Jan`iltpashlar a`sirler dawaminda xaliq ta`repinen iqsham, jiynaqli, ko`rkem mazmunli etip islenip kelgen. Onin` qosiq qatarlarina yamasa ko`rkem prozasina ziyat so`z qosiw mu`mkin emes.
Jan`iltpashlar tiykarinan xaliq o`mirinin` anaw ya minaw tarawina, turmis tirishiligine, ka`siplerine baylanisli do`reydi.
N.Da`wqaraev jan`iltpashlar tuwrali` «Bul uyqasimli qosiq tu`ri menen aytilsa da namag`a salip aytilmaydi. Bul qosiqta bir tu`ples ga`pler, bir tu`ples so`zler, bir tu`ples buwinlar ko`p gezlesedi. Sonliqtan aytiwg`a qiyin boladi<sup>a`</sup>» dep jazadi.
Jan`iltpashlardin` qurilis ta`rtibi qatan` uyqas tu`rinde emes, al tu`rli formada uyqasimli qosiq tu`rinde de yaki bolmasa prozaliq uyqas tu`rinde de kelip, olar bir tekles qiyin so`zlerdeng du`ziledi. Misali` Ala g`arg`a, qara g`arg`a
Ala g`arg`anin` qasinda ana g`arg`a ha`mmesi de qara g`arg`a.

Jan`iltpashtin` ta`rbiyaliq a`hmiyeti

Jan`iltpashlar balalar du`n`yasi ushin do`retilgenlikten bular balalardin` tilin o`siriwge, aniq, naqmanaq so`ylewge u`yretedi.
Jan`iltpashlar balalarg`a pedagogikaliq, didaktikaliq ta`rbiya beredi. Bala tilin japliqtiriwdi, oni shu`ljin` boliwdan saqlandiriw jag`inan meditsinaliq ta a`hmiyeti bar.
Balalar jan`iltpash aytiw arqali xaliq leksikasinin` fondin, so`zlik quramin u`yrenedi, so`z baylig`i ku`sheyedi.
Tili shiqqan balalardin` bir topari «R» ha`ribin ayta almay ju`redi, shu`ljin` balalar ushirasadi. Sonliqtan qiyin seslerdi, so`zdi u`yreniwde jan`iltpashtin` orni o`z aldina.
O`tkendegi ata-babalarimizdin` o`z balalarin shala, shu`ljin` so`ylewinen saqlandiriw maqsetinde olardin` tilin ha`m yadin o`siriw ushin qiyin so`zlerdi qurastirip, ko`rkemligi ha`m ta`rbiyaliq a`hmiyeti ku`shli jan`iltpash janrin oylap tapqan.
Misali` Esik aldindag`i otinnin`
Sho`psheklireginen alip kel
Tomarlirag`inan alip kel
Tu`birlireginen alip kel
Bul jan`iltpash balalardin` yadin o`siriw menen birge miynetke de ta`rbiyalaydi.
Uliwma alg`anda, jan`iltpashlar balalardin` so`z oyini ushin, ku`lki ushin, tildi jatliqtiriw ushin do`retiledi.
Jan`iltpashlar balalar ta`lim-ta`rbiyasinda u`lken a`hmiyetke iye bolip xaliq o`mirin, turmisin u`yretedi.

Paydalanǵan ádebiyatlar

1.Inamova M. Oylada bolalarning ma`naviy-ahloqiy tarbiyasi. T, 1999.

2.Gaybullaev N. t.b. «Pedagogika». T, 1997.
3.Mavlenova R. ha`m t.b. Pedagogika. T, 2001.
4.Munavvarov A.K. Oyla pedagogikasi. T, «O’qituvchi», 1994.
5.Mirtursinov Z. O’zbek xalq pedagogikasi. T, 1973.
6.Rahmanov I. Chizmalarni chizish va o’qish. T, «O’qituvchi», 1992.
7.Ochilov Z. Sinfdan tashqari tarbiyaviy ishlarda kasbga yullashni shakllantirish. Toshkent, «O’qituvchi», 1996.
8.Okoneshnikov V.N. Chizmachilik xonasi. Moskva, «Prosveshenie», 1984.
9.Oripov B.N. Tasviriy san`at samaradorligini oshirish omillari.
10.Toshkent, «O’qituvchi», 1978.
11.Kosnazarov. K, Pazilov. A, Tilegenov. A «Pedpgogika» No`kis «Bilim» 2009-j.
12.Ta`jimuratov A`. Qaraqalpaq xaliq pedagogikasi. No`kis, 1996.
13.Xoshimov Q. h.t.b. Pedagogika tarixi. T, 1996.