Sirtqi fakultet “menejment va marketing” kafedrasi

Tashkiliy munosabatlar asosi va ularga taʼsir etuvchi omillar.

Tashkiliy munosabatlar ijtimoiy o'zaro ta'sirlar bilan chambarchas bog'liq, garchi bu bir xil narsani bildiruvchi bir xil tushunchalar bo'lmasa ham. Bir tomondan, tashkiliy munosabatlar odamlarning ijtimoiy amaliyotida (o'zaro ta'sirida) amalga oshiriladi, ikkinchi tomondan, tashkiliy munosabatlar ijtimoiy amaliyotning zaruriy sharti - barqaror, me'yoriy ravishda mustahkamlangan ijtimoiy shakl bo'lib, u orqali ijtimoiy o'zaro munosabatlarni amalga oshirish mumkin bo'ladi. Tashkiliy munosabatlar shaxslarga hal qiluvchi ta'sir ko'rsatadi - ular odamlarning amaliyoti va umidlarini boshqaradi va shakllantiradi, bostiradi yoki rag'batlantiradi. Shu bilan birga, tashkiliy munosabatlar "kechagi" ijtimoiy o'zaro ta'sirlar, inson hayotining "muzlatilgan" ijtimoiy shaklidir.
Tashkiliy munosabatlarning o'ziga xos xususiyati shundaki, ular o'z tabiatiga ko'ra na obyekt-obyekt, na tabiatdagi ob'ektlar o'rtasidagi munosabatlar, na shaxslararo munosabatlar kabi sub'ekt-sub'ekt - shaxs boshqa bir butun shaxs bilan o'zaro munosabatda bo'lganda, yoki sub'ekt-ob'ekt, o'zaro ta'sir sodir bo'lganda. faqat o'z sub'ektivligining ijtimoiy begonalashtirilgan shakli (ijtimoiy I) bilan va o'zi ularda qisman va to'liq bo'lmagan ijtimoiy faol sub'ekt (ijtimoiy agent) sifatida namoyon bo'ladi. "Sof shaklda" jamoatchilik bilan aloqalar mavjud emas. Ular ijtimoiy amaliyotda mujassamlanadi va doimo ob'ektlar - ijtimoiy shakllar (narsalar, g'oyalar, ijtimoiy hodisalar, jarayonlar) tomonidan vositachilik qiladi^.
Zamonaviy menejmentda tashkilotlar va tashkiliy munosabatlarning ahamiyati ortib borishiga ikki omil taʼsir koʼrsatmoqda:
1 - XX asr ohirida vujudga kelgan fan va texnika taraqqiyoti ulkan imkoniyatlarga ega boʼlgan «EVM», «Glavkosmos», «Djeneral motors» kabi gigant korxonalarning tashkil etilishga sabab boʼldi. Inson tashkilotlar bilan butun umri davomida bogʼliq boʼlganligi sababli, ular odamlarning turmush darajasini belgilaydi.
2 - tashkiliy munosabatlar tizimida ijtimoiy resurs ahamiyatining oshishi. XIX asr ohiri XX asr boshlaridan boshlab ijtimoiy resurs tashkiliy munosabatlarni boshqarishning asosi sifatida yuzaga chiqdi.
Hozirgi zamonda tashkilot nafaqat maʼlum bir vazifani bajaruvchi xoʼjalik subʼekti, balki, odamlar va guruhlarni oʼzaro taʼsir etish muhitiga aylandi. Turli ijtimoiy guruhlarni yaxlit faoliyat koʼrsatishini taʼminlash XX asrning eng katta muammolaridan biri hisoblanadi. Bu muammoni hal etishning rasmiy va norasmiy usullari mavjud.
Norasmiy usul koʼp hollarda rasmiy usuldan ustunligini namoyon qilmoqda. Norasmiy usul birinchi boʼlib АQSh korxo-nalaridan birida Meyo boshchiligida oʼtkazilgan tajribadan boshlangan. Bu tadqiqot natijasida Teylorning klassik nazariya-siga zid boʼlgan koʼpgina omillar muvoffaqiyatga erishishning asosi qilib belgilandi.
Insonni tushunish, uning imkoniyatlariga toʼgʼri baho berish umuman inson omiliga katta eʼtibor berish menejment inqi-lobining asosi hisoblanadi. Shuning uchun fanda kuchli ijtimoiy tashkilot (rasmiy va norasmiy tuzilma bilan) qurish texnologiyasi ishlab chiqilmoqda.
Olimlar fikricha, eng maqbul tashkiliy tuzulma tarkibiga quyidagi omillar kiritilishi kerak:
- tashkilot ijtimoiy maqsadlarini tadbiq qilish texno-logiyasi doimiy ravishda yangilanib turishi;
- menejerlarni tashkilotdagi inson hulqi nazariyasi va amaliyoti, odamlarning ijod potentsialini yuzaga chiqarish yoʼllari, oʼz-oʼzini boshqarish va muomala madaniyatiga oʼrgatish.
Nafaqat menejerlarni oʼqitish texnologiyalarini ishlab chiqish, balki iqtidorli odamlarni yoshligidan menejerlikka tayyorlash uchun bilimlarning mahsus ijtimoiy sohasi vujudga keladi. Menejerlarni tayyorlash turli davlatlarda turlicha amalga oshiriladi. Hozirgi paytda boshqaruv mustaqil va eng ogʼir soha hisoblanadi. Zamonaviy menejerda ijodkorlik, strategik fikr yuritish, koʼpchilikni birlashtirish va yangiliklarga intilish kabi xususiyatlar qadrlanadi.
Rivojlanayotgan kuchli raqobat muhitida samarali faoliyat olib boruvchi korxonalarni loyihalashtirish texnologiyalari va printsiplari menejerlar tomonidan ishlab chiqiladi.
Bu quyidagilarni oʼz ichiga oladi:
a) korxona strategiyasini ishlab chiqish texnologiyasi;
b) ijtimoiy maqsadlarni yuzaga chiqarish va amalga oshirish.
Tashkiliy strategiya muammolarni maʼmuriy usul bilan emas, balki oʼz ichki imkoniyatlaridan foydalangan holda hal qilishga qaratilgan boʼlishi kerak.
Har bir yirik tashkilotda ijtimoiy muammolarni hal qilish, ichki nizolarni bartaraf qilish va personalni samarali boshqarish maxsus boʼlimlar tashkil etilgan. Bundan tashqari, bu muammolarni hal etishda mahsus ilmiy-tadqiqot institutlari maslahatlaridan ham foydalaniladi.