Sobitjon Inog’omov farmasevtik qurilmalarida

Yupqa qatlamli xramatografik usul. Yupqa qatlamli xramatografik usul 
qog’ozli xramatografik usulga o’xshash bo’lib asosiy farqi shundan iboratki, yupqa 
qatlamli xramatografik usulda filtr qog’ozi o’rniga silikagel qatlami bilan 
qoplangan shisha plastikadan foydalaniladi. Bu usulda shisha plastinka 
(qo’zg’almas faza) yuzasidagi qoplama erituvchi (harakatlanuvchi faza) yordamida 
ko’chiriladi va shu tariqa shisha plastinkaning boshqa, ikkinchi chetiga etib boradi. 
Modda tarkibidagi konponentlar har xil tezlikda shisha plastinka bo’ylab tepa 
qismiga harakatlana borib qo’zg’almas fazaning (shishaning) turli nuqtalarida 
o’zining ma’lum bir dog’ belgisini qoldiragi. Keyin bu dog’ belgilari moddaning 
qanday komponentiga tegishli ekanligi ultrabinafsha nurlar yordamida ajratib 
olinadi. Ba’zi bir xollarda dog’larni ajratib olish uchun kimyoviy jarayonlardan 
foydalaniladi, masalan, shisha plastinkaning ustki qismidagi modda komponentlari 

---

153
oltingugurt kislotasi yordamida kuydiriladi va natijada shisha plastinkada qora 
dog’ hosil qiladi. Qora dog’ni qanday komponentga tegishli ekanligi aniqlanadi. 
Bu usul organic moddalar tarkibidagi aralashmalarni, komponentalarni 
ajratib olish uchun eng sodda va tezkor usul hisoblanadi. Bu usuldan ko’proq 
o’simliklar tarkibidagi pigmentlarni aniqlashda, tolalardagi rang beruvchi 
pigmentlarni tarkibini analiz qilishda va shu bilan birga oziq-ovqat 
maxsulotlaridagi insektisid va pestidsidlarni aniqlash va miqdorini topishda 
qo’llaniladi.
Yupqa qatlamli xramatografik usul qog’ozli xramatografik usulga nisbatan 
aniq ajratish xususiyatiga ega bo’lgan tezkor, primitiv va sodda usul hisoblanadi. 
11.6-rasm. Yupqa qatlamli xramatografik usul yordamida
moddalarni tarkibini aniqlash. 
Gazli xramatografik usul. Gazli xramatografik usul uchuvchan organic 
moddalarni tarkibini analiz qilish uchun qo’llaniladi. Gazli xramatograflar 
quyidagicha tuzilishga ega bo’ladi: analiz qilinayotgan preparatni yuborish 
moslamasi (1), harakatlanmaydigan fazalar kolonkasidan (2), detektordan (3) va 
olingan natijalarni qayd qiluvchi moslamadan tashkil topgan (11.6-rasm). 
Gazli xramatograflar quyidagicha ishlash prinsipiga ega: namunalarni 
aralashmasi (gazsimon shaklda) in’eksion teshik orqali yuboriladi (11.6-rasmga 
qarang). Yuboriladigan gazning miqdori juda kam bolib, taxminan mikrolitrlarning 

---

154
ma’lum bir ulushini tashkil qiladi. Gaz tashuvchi yordamida namuna, ya’ni analiz 
qilinayotgan modda kolonkadan yaxshi, oson o’tishi uchun yuqori bosim hosil 
qilinadi. Gaz tashuvchi ya’ni harakatlanuvchi faza namuna bilan aralashib 
ketmasligi uchun odatda gaz tashuvchi sifatida inert gaz – geliy yoki reaksiyaga 
kirishmaydigan azot kabi gazlar olinadi. Metalldan yoki shisha trubkadan iborat 
bo’lgan kolonka suyuqlikning yupqa qatlamidan yoki qattoq taglikga surtilgan 
polimer (statsionar faza) dan iborat bo’ladi. Modda tarkibidagi komponentlar har 
xil qaynash temperaturasiga ega bo’ladi, shuning uchun ular temperature oshishi 
natijasida kolonka devorlari bilan har xil ko’rinishda o’zaro ta’sirlashadi. Bu har 
bir komponentni har xil vaqtda kolonkadan o’tishiga olib keladi. Komponentlarni 
o’tish vaqtlarini o’zaro solishtirish asosida modda tarkibidagi komponentlarni sifat 
va miqdoriy ko’satkichlarini aniqlash va ularni analiz qilish mumkin. 
11.6-rasm. Gazli xramatograf qurilmasinig tuzilish sxemasi.