Soib begmatow saz 6-njy synp üçin derslik

7-nji tema.
SURHANDERÝA WE KAŞKADERÝA
KLASSYK SAZY
Surhanderýa we Kaşkaderýa 
oazisi özüniň ýerli däp-dessur-
lary we urp-adatlary bilen 
aýratyn tapawutlanyp durýar. 
Olaryň klassyk sazy dessançy-
lyk bilen baglydyr. Dessan ýer-
ine ýetirijilik däplerinde bolsa 
edebi we sazly aýratynlyklar 
jemlenendir.
Dessan ýerine ýetirijiliginiň özboluşlylygy – olaryň ses işle-
dişine (damakda aýdýar) we dombyra saz guralynda goşulyşyp 
ýerine ýetirmegidir. Şol sebäpden bu oazis köpräk dessançylyk 
sungaty bilen meşhurdyr. Dessan ýerine ýetirijilerine halk ara-
synda dessançy, bagşy, şahyr diýip aýdylýar. Dessanlaryň aýdym 
edip aýdylýan bölegine bolsa «nama» diýilýär.
Bu oazisde iň köp ýaýran dessanlardan «Alpamyş», «Sahyp-
gyran», «Öwezhan», «Isgendernama», «Görogly», «Aşyk Garyp 
we Şasenem» we başgalar. Olar taryhy, batyrgaýlyk we söýgi 
dessanlary hasaplanýar.
TOMAŞASYNY
“Aşyk Garyp we Şasenem” dessanyndan
Kel, G‘a-ri-bim,

---

21
 
Şadyýan

Kel, G‘a-ri-bim,
1. Klassyk saz hakynda bilýänleriňizi aýdyp beriň.
2. Klassyk sazyň durmuşymyzdaky orny we ähmiýeti nämeden ybarat?.
3. Döwrebap döredijilige klassyk saz näme berýär?
4. Siz klassyk sazy nähili göz öňüne getirýärsiňiz?
5. Klassyk sazyň medeniýetimize täsiri nähili?
?!
gasht e-tay-lik bu bog‘-da (yo), Bul-bul ko‘r-sin
gul-ning ta-mo-sho- si-ni...
«Alpamyş» we «Görogly» dessanlaryndan nusgalar diňlän.
Aşakdaky saza dirižýorlyk edip, notalaryny anyk, dogry we sap
ses bilen aýdyň.

---

22
Surhanderýa – Kaşgaderýa dessan ýerine ýetirijilik usullary.
Surhanderýa – Kaşgaderýa dessan ýerine ýetirijilik usullary
özboluşlydyr. Bu oazisiň dessan ýerine ýetirijilerini
ýönelişlerine garap halkyň arasynda ýüzbaşy (Şirabat), şahyr
(Kaşgaderýa) we bagşy diýip aýdýarlar. Bu oazisiň ýerine
ýetirijilik usuly özbolu şly bolup esasan ýerine ýetirijiler
damgyny gyryp, içki sesde (boguk ses diýip hem atlandyrmak
mümkin) aýdýärler. Adatda olar özlerine ýeke dombyra saz
guralynda çalyp aýdýarlar. Halkymyzyň arasynda bu oazis
dessan ýerine ýetirijiligi boýunça “Alpamyş”, “Görogly”,
“Gündogmuş” ýaly dessanlary aýdyp at gazanan bagşylar
köp. Şabеrdi bagşy, Abdunazar Paýanow ýaly dessan ýerine
ýetirijileri şolara degişlidir. Surhanderýa – Kaşgaderýa
dessançylyk ýerine ýetirijilik amalyýetinde dombyra saz
guralynda sazlar çalmak hem däbe öwrülipdir. Olary adatda
çopan heňi, dombyra heňi ýa-da bagşy heň diýip aýdýarlar.
1. Surhanderý – Kaşgaderýa nusgawy sazynyň žanrlary barada aýdyp
beriň.
2. Nähili dessanlary bilýärsiňiz?
3. Şahyr-bagşylaryň atlaryny aýdyp beriň.
?!


---

23