Soib begmatow saz 6-njy synp üçin derslik

Hindistan döwleti dünýä möçberinde beýik
saz sungatynyň watanydygy hemmä mälim.
Orta Aziýa we Hindistan sungatlarynyň şeýle
hem hinderiň «Santur» saz gurallarynyň özbek
«çaň»yna, «bansury»nyň «naý»a meňzeşligi
ýaly we ýene başga birnäçe mysallary getirmek
mümkin.
Hind halk saz žanrlary örän baý we dürli-dürlüdir.
Munda dürli görnüşli folklor žanrlary bilen bilelikde
dünýä meşhur bolan klassyk žanr «Raga»lary hem
aýratyn bellemek gerek. Hind ragalary öz ornunda
özbek-täjik «Şaşmakom»y ýaly kämil görnüş we filosofik
görnüşdäki žanr hasaplanýar.
Hind saz gurallary hem örän dürli-dürlüdir. Hind
klassyk sazyny dünýä tanatmakda ökde ýerine ýetirijileri
Aýan Akbar Hon, Hariprost we Ýu.W.Naraýaposwaly
ýalylaryň goşandy uludyr.
Ýapon we hindi halk sazyndan nusgalar diňläň.
Hindi sazandasy
Setor
Bansuri
Tabla

---

58
1. Gadymda Ýaponiýa haýsy halklar bilen medeni aragatnaşygy ýola goýupdyr?
2. Meşhur ýapon kompozitor we dirižýorlary barada aýdyp beriň.
3. Rajalaryň mukam žanryna mahsus aýratynlyklary barada aýdyň.
7–8-nji tema. GAZAK WE GYRGYZ
HALK SAZY
GAZAK HALK SAZY
Gazak halkynyň saz medeniýeti köp taraplary bilen gyr-
gyz halkynyň medeniýetine ýakyn. Gazaklar geçmişde göçüp 
ýaşaýan halk bolup esasan, çarwaçylyk bilen meşgullanypdyr. 
Saz sungaty esasan, agzeki däp-dessur görnüşinde ösüpdir. Ol 
halk aýdymçylygy, dessançylyk, saz gurallary kesbiý žanryna 
degişli akyn (professional) derejedäki saz nusgalarydyr.
Gazaklar aýdymy – «an» we «ölen» diýip aýdýarlar. 
Aýdymçylara bolsa «ançy», «ölençi» diýip aýdýarlar. Dessan 
gazak saz sungatynda çuňňur taryha eýe bolan öňdebaryjy 
žanrlardan hasaplanýar. Meşhur dessanlary “Kyzjibek», «Aýman 
we Şolpan» we başgalar. Dessan esa san dombyra sazy bilen 
ýerine ýetirilýär. Bu žanra olar «jyr» diýýärler we ýerine ýetiri-
jä bolsa «jyrçy» diýýärler. Şonuň bilen birlikde gazak halkynyň 
Aşakdaky sazy dirižýorlyk edip, nota garap ýerine ýetiriň:

Howlukmazdan

---

59
arasynda «aýdyşyk» žanry giň ýaýran. Saz 
gurallary bolsa sosial durmuşdan gelip çy-
kan. Munda dombyra, gopuz, sybyzgy, 
şangopuz, ýalylary mysal getirmek mümkin.
Gazak halk saz medeniýeti XIX we XX 
asyrlarda Ýewropa sazynyň täsiri astynda 
giň ösdi.