Soliqlar, ularning vazifalari va turlari

SMM – biznesga egri soliqlar = milliy daromad
Amaliyotda ishlab chiqarilgan va foydalanilgan milliy daromad farqlanadi. Ishlab chiqarilgan milliy daromad (MD) – bu yangidan yaratilgan qiymatning butun hajmidir, ya‘ni:
MD = ZM + QM dan iborat.
Foydalanilgan milliy daromad (MD) – bu ishlab chiqarilgan milliy daromaddan yo’qotishlar (tabiiy ofatlar, mahsulotlarni zaxirada saqlashdagi yo’qotishlar va h.k.) va tashqi savdo qoldig’i chiqarib tashlangan miqdoriga teng.
Milliy daromadning bir qismi, jumladan ijtimoiy sug’urtaga ajratmalar, korxona foydasidan to’lanuvchi soliqlar (10%, 9% hozir 8 % ga tushirildi) va korxonaning taqsimlanmaydigan foydasi amalda uy xo’jaliklari qo’liga kelib tushmaydi. Aksincha, uy xo’jaliklari oladigan daromadning bir qismi, masalan, ijtimoiy to’lovlar – ular mehnatining natijasi hisoblanmaydi.
SHaxsiy daromad ko’rsatkichini topish uchun milliy daromaddan uy xo’jaliklari qo’liga kelib tushmaydigan daromadlarning yuqoridagi uchta turini chiqarib tashlashimiz hamda joriy mehnat faoliyatining natijasi hisoblanmagan daromadlarni unga qo’shishimiz zarur.
Milliy daromad – ijtimoiy sug’urta ajratmasi – korxona foydasiga soliqlar + ijtimoiy to’lovlar = shaxsiy daromad
SHaxsiy daromaddan soliqlari to’langandan keyin, uy xo’jaliklarining to’liq tasarrufida qoladigan daromad shakllanadi.
Milliy mahsulot hajmining aniq baholanishiga xufyona iqtisodiyot ta‘sir ko’rsatadi. Xufyona istiqodiyot – bu tovar-moddiy boyliklar va xizmatlarning jamiyat tomonidan nazorat qilinmaydigan harakati, ya‘ni davlat boshqaruv organlaridan yashirin holda alohida fuqarolar va ijtimoiy guruhlar o’rtasida amalga oshiriluvchi ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlardir. Bu munosabatlar o’z ichiga iqtisodiy faoliyatning barcha hisobga olinmagan, tartibga solinmagan turlarini oladi. Xufyona iqtisodiyot tarkibiga quyidagilar kiradi:
1. Jamiyatga aloqador iqtisodiyot – rasmiy iqtisodiyot tarkibiga iqtisodiy jinoyatning kiritilishi (boyliklarning talon-taroj qilinishi; nazoratning har qanday shaklidan yashiringan holdagi xufyona iqtisodiy faoliyat – narkobiznes, qimor o’yinlari, fohishabozlik; daromadlarni noiqtisodiy qayta taqsimlash shakli sifatidagi fuqarolarning shaxsiy mulkiga qarshi mulkni zo’rlik bilan tortib olish, o’g’irlash, reket);
2. Soxta iqtisodiyot – hisobga olish va hisobotlarning amaldagi tizimiga soxta natijalarni haqiqiy natijalarni haqiqiy natija sifatida kirituvchi rasmiy iqtisodiyot (qo’shib yozishlar);
3. Norasmiy iqtisodiyot – iqtisodiy sub‘ektlar o’rtasidagi norasmiy o’zaro aloqalar tizimi bo’lib, u mazkur sub‘ektlar o’rtasidagi shaxsiy munosabatlar va bevosita aloqalarga asoslanadi;
4. Yashirin ikkilamchi iqtisodiyot – yakka tartibdagi va kooperativ faoliyatining nazoratdan yashiringan, ya‘ni qonun tomonidan taqiqlangan yoki belgilangan tartibda ro’yxatdan o’tmagan turi.

Xulosa
Xulosa qilib aytganda, Institutsional o’sish jаmiyatdаgi ishlаb chiqаrish hаjmining yoki аhоli jоn bоshigа yarаtilgаn mаhsulоtlаr vа хizmаtlаr hаjmining оrtib bоrishi bilаn o’lchаnаdi. Buni аniqlаsh uchun YaIM hаjmi аhоli sоnigа bo’linаdi.
YaIM hаjmi ko’p bo’lgаni bilаn, аgаr аhоli sоni hаm ko’p bo’lsа, iqtisоdiy o’sish kаm bo’lаdi. Buning uchun аhоli jоn bоshigа to’g’ri kеlаdigаn YaIM hаjmi yuqоri bo’lаdigаn dаrаjаdа mаmlаkаtdа yarаtilаyotgаn mаhsulоt vа хizmаtlаr hаjmi yuqоri bo’lishi kеrаk.
Umumiy mahsulotni aholiga nisbatan kengayishi ish-haqilarni o’sishiga olib keladi va shuning bilan birgalida aholining turmush darajasini ko’tarilishiga sababchi bo’ladi. Yuqori o’sish bilan rivojlanayotgan iqtisodiyot kishilar ehtiyojlarini yaxshiroq qondirishga va ijtimoiy hamda iqtisodiy muammolarni hal etishga imkoniyat yaratadi. O’z navbatida, ish haqilarni oshishi kishilarga ko’proq dam olish, shaxsiy kompyuterlarni sotib olish va oily ta’limda tahsil olish kabi imkoniyatlarni yaratib beradi. Tobora yuksalib borayotgan iqtisodiyot aholini kam ta’minlangan qatlamini ahvolini yaxshilash, san’atni rivojlantirish va atrof-muhitni himoya qilish kabi muammolarni hal etishda yordam beradi.
Mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanishi ko’p omilli va shu bilan birga ziddiyatli jarayon hisoblanadi. Iqtisodiy rivojlanish hech qachon bir tekis, yuqorilab boruvchi chiziq bo’yicha ro’y bermaydi