Soliqlar va soliqqa tortish

daromad solig’ini prognozlash ko’rsatkichlari tarkibi. 
2. Jismoniy shaxslarning mehnatga haq to’lash tarzidagi va mulkiy daromadlari bo’yicha 
soliq tushumlarini prognoz qilish tartibi. 
 
Tayanch so’z va iboralar 
Jismoniy  shaxslar,  jismoniy  shaxslarning  daromadlari,  jismoniy  shaxslarning  daromadlarini 
soliqqa  tortish,  daromadlarni  deklaratsiyalash,  jismoniy  shaxslar  daromad  solig’i,  mehnatga  haq 
to’lash  shakllari,  progressiv  soliqqa  tortish,  soliqni  to’lash  muddatlari,  o’rtacha  ish  haqi  fondi, 
xodimlarning o’rtacha soni, o’sish koeffitsiyenti, prognoz davri, deflyator indeksi, hisobot, 2-shakl, 
mehnat xisoboti, 1T-shakl 
 
1.
 
 Jismoniy shaxslar tulaydigan soliqlar ichida, amalda eng ko’p tarkalgani, jaxondagi xamma 
davlatlarda  mavjud  bulgan  shaxsiy  da-romad  solig’i  hisoblanadi.  «Shaxsiy  daromad  solig’i  bu 
aloxida  shaxsning  soliqka  tortilishi  lozim  bulgan  daromadiga  solinadigan  soliqdir.  U  davlat 
daromadlarining  eng  muxim  manbalaridan  biri;  rivojlangan  mamlakatlarda  soliq  tushumlarining 
karayib 30% uning xissasiga to’g’ri keladi. 
2011  yil  soliq  siyosati  konsepsiyasida  nazarda  tutilgan  jismoniy  shaxslar  daromadiga 
soliqning  birinchi  shkalasi  (5  ta  minimal  ish  haqi  miqdorigacha  daromad)  bo’yicha  stavkani  11 
foizdan 10 foizgacha pasaytirish va ikkinchi shkalasi (5 dan 10 ta minimal ish haqi miqdorigacha 
daromad)  bo’yicha  17  foizdan  16  foizgacha  pasaytirish  aholi  daromadiga  soliq  yukini  yanada 
kamaytirishni  ta’minlaydi.  Jismoniy  shaxslar  daromadiga  soliq  stavkalarini  kamaytirish  bo’yicha 
taklif  etilayotgan  mazkur  choralar  natijasida  amalda  ishlovchi  aholining  barcha  guruhlari  manfaat 
ko’radi.
3
 
Shaxsiy  daromad  solig’ini  XVIII  asrning  oxirida  paydo  bulgan  deb  taxmin  qilish  mumkin. 
Buyuk Britaniyada daromad solig’i 1798 yilda kabul qilingan erdam va badallar to’g’risidagi qonun 
bilan  jo-riy  etilgan.  Fransiyada  bevosita  soliqka  tortish  tizimi  Fransuz  inkilobidan  sung  tarkib 
topgan.  1830  va  1870  yillardagi  isloxotlar  jarayenida  bu  tizim  xozirgi  vaqtdagi  daromadlarni 
soliqka tortish shakli sifatida ravnaq topdi. AQShda daromad soliqlari fakat 1913 yilda joriy etildi. 
Shaxsiy  daromad  solig’ini  undirish  tizmida  keyingi  yigirma  yil  ichida  kuyidagi  o’zgarishlar 
yuz berdi: 
1.  Umumiy ko’rsatkichlar (erning kiymati, turmush darajasi, boylik va haqazo) urniga aloxida 
soliq to’lovchining amalda olgan daromadi soliqka tortiladigan baza bo’lib koldi. 
2.  Daromad toifalarining (ish haqi, ijara haqi, olingan foizlar va haqozo) aloxida tarzda soliqka 
tortilishi  yalpi  daromadni  soliqka  tortish  shakli  bilan  almashdi.  (Angliya-Amerika  mamlakatlari 
guruhida). 
3. Soliqni uz-uzining hisoblashiga utish amalga oshirilmokda. 
Ko’rsatilgan  o’zgarishlar  iqtisodiyetdagi  tuzilmaviy  o’zgarishlar  va  ijtimoiy  karashlardagi 
o’zgarishlar va ijtimoiy karashlardagi o’zgarishlar evaziga sodir buldi. 
Boshqa  soliqlarning  undirilishiga  nisbatan  shaxsiy  daromad  solig’ining  undirilishining 
adolatliligini,  uning  taksimotdagi  notekislikni  birmuncha  silliklashtirish  kobilyatini,  davlat 
daromadlarining  manbai  sifatidagi  kayishkokligini,  narxlarga  oid  uzaro  nisbatlardagi 
yanglishishlarga  juda  kam  ta’sir  qilishini  va  boshqalarni  odatda  shaxsiy  daromad  solig’ining 
afzalliklari katorida kursatishadi 
O’zbekistonda  jismoniy  shaxslardan  olinadigan  soliqlar  ichida  eng  asosiysi  fukorolardan 
olinadigan  daromad  solig’i  hisoblanadi.  Bundan  avval  xam  aytib  utganimizdek,  jismoniy 
shaxslardan olinadigan daromad solig’i soliq tizimida asosiy urinni egallaydi. 
                                                 
3
 Хукуматнинг Gov.uz электрон маълумот порталидан. 

 
130 
Iqtisodiyotni  modernizatsiya  va  diversifikatsiya  qilish  davrda  soliq  tizimi  respublika  byudjet 
tizimining  tarkibiy  kismi  bo’lib,  davlatga  undiriladigan  soliq  va  yig’imlarning,  shuningdek  ularni 
undirish  shartlari  va  usullarining  majmuidir.  U  davlat  harajatlarining  katta  kismini  moliyaviy 
resurslar  bilan  ta’minlashga  da’vat  etalgan  va  takror  ishlab  chiqarish  jarayoniga  va  ijtimoiy 
munosabatlar soxasiga ta’sir kursatishning iqtisodiy usullarini amalga oshirish uchun foydalaniladi. 
Xozirda byudjet daromadlarining asosiy qismi yuridik va jismoniy shaxslardan olinadigan soliqlar 
hisobiga  tashkil  qilinadi.  Soliq  tushumlarining  asosiy  qismini  yuridik  shaxslardan  olinadigan 
soliqlar  tashkil  qiladi,  lekin  yildan-yilga  jismoniy  shaxslardan  olinadigan  daromad  solig’ining 
xissasini  ortib  borayotganligini  ham  ko’rishimiz  mumkin.  Jismoniy  shaxslarning  daromad  solig’i 
hajmiga  ko’ra  ikkinchi  o’rinda  turuvchi  bevosita  soliq  tushumi  hisoblanadi.  2005  yilgi  davlat 
byudjeti  daromadlarida  uning  salmog’i  12,8  foizni  tashkil  etdi,  prognozlarga  ko’ra  2006  yilda  u 
12,4  foizni  tashkil  etadi.  Jismoniy  shchaxslar  daromadlarini  soliqqa  tortish  aholi  daromadlari 
darajasi kabi ijtimoiy masalalar bilan uzviy aloqadordir. 
Jismoniy  shaxslar  daromadlariga  solinadigan  soliq  yukini  kamaytirish  va  fuqarolar 
daromadlarini  tegishlicha  qonuniylashtirish  maqsadida  jismoniy  shaxslar  daromadlariga 
solinadigan soliq shkalasi muntazam ravishda takomillashtirilmoqda.  
Iqtisodiyotni  modernizatsiya  va  diversifikatsiya  qilish  davrda  jismoniy  shaxslar  soliq  yukini 
kamaytirish  siyosati  aholining,  ayniqsa  kichik  va  xususiy  tadbirkorlik  sohasidagi  daromadlarini 
qonuniylashtirishga, byudjetga daromadlar tushumini yanada oshirishga yo’naltirilgan. Biroq shuni 
o’ayd  etish  lozimki,  mazkur  mexanizm  jismoniy  shaxslar  daromadlarini  deklaratsiyalash  instituti 
mavjud  bo’lgandagina  samaraliroo’  ishlaydi.  Aynan  shundan  kelib  chiqqan  holda  Prezidentning 
2001  yil  5  sentabrdagi  PF-3127  –  son  Farmoniga  muvofiq  2002-2003  yillarda  respublikada 
jismoniy shaxslar jami daromadlarini yalpi deklaratsiyalash tizimini bosqichma-bosqich joriy etish 
nazarda  tutilmoqda.  Jismoniy  shaxslar  daromadlarini  soliqqa  tortishni  yanada  takomillashtirish 
mazkur  soliq  stavkalarining  o’sib  borishini  pasaytirish  hisobiga  aholining  o’rta  va  yuqori 
daromadga  ega  guruhlari  ortishini  rag’batlantirish  konsepsiyasidan  kelib  chiqib  amalga  oshirilishi 
lozim.  Bu  hol  o’rta  va  yuqori  daromadga  ega  soliq  to’lovchilarning  qonunga  zid  operatsiyalar 
sohasidan qonuniy operatsiyalar sohasiga chiqishlariga imkon beradi. 
Hozirgi paytda moliyaviy  rejalashtirish bozorning kon’yukturasini hisobga olgan holda biror 
bir  voo’elikning  bo’lish  ehtimoli  borligini  va  shu  bilan  birgalikda  moddiy,  mehnat  va  moliyaviy 
resurslarning  holatining  o’zgarishini  hisobga  olgan  holda  korxonaning  faoliyati  asoslarini 
ta’minlamog’i lozim. 
Jismoniy  shaxslar  daromad solig’idan  tushumlar  rejasining  shakllanishi misol sifatida  ko’rib 
chiqamiz. Mos kompyuter dasturiga quyidagi ma’lumotlar kiritiladi: 
1.
 
Soliq  to’lovchilar  tarkibining  demografik  o’zgarishi  (potensial  to’lovchilar  umumiy  soni, 
ular yosh tarkibi, migratsiya harakteridagi o’zgarishlar). 
2.
 
Fuqarolar daromadlarining o’sishi (kamayishi) tendensiyasi. 
3.
 
Oziq-ovqat  va  boshqa  zaruriy  tovar  va  xizmatlarning  jon  boshiga  to’g’ri  keladigan 
iste’molini aniqlash. 
4.
 
Aholining kapital jamg’arishiga intilishi tendensiyasini aniqlash. 
5.
 
To’lovga qobil taklifning o’sish va pasayish grafigini tuzish. 
6.
 
Fuqarolar  vositalarni  harajat  qilishlari  chegarasini  va  soliq  to’lashdan  qochishga 
intilishlarini aniqlash omili sifatida hududning tovar Bilan ta’minlanishini o’rnatish. 
7.
 
Prognozlashtirilayotgan  soliqning  stavkasi  oshirilishi  (pasaytirilishi)ning  ijtimoiy  natijasini 
baholash. 
2  Jismoniy  shaxslar  to’laydigan  soliqlar  ichida  amalda  eng  ko’p  tarqalgani,  jahondagi 
hamma  davlatlarda  mavjud  bo’lgan  shaxsiy  daromad  solig’i  hisoblanadi.  Shaxsiy  daromad  solig’i 
bu  alohida  shaxsning  soliqqa  tortilishi  lozim  bo’lgan  daromadiga  solinadigan  soliqdir.  U  davlat 
daromadlarining  eng  muhim  manbalaridan  biri  bo’lib,  rivojlangan  mamlakatlarda  soliq 
tushumlarining qariyb 30%i uning hissasiga to’g’ri keladi. 
Shaxsiy daromad solig’ini ХVIII asrning oxirida paydo bo’lgan deb taxmin qilish mumkin. 
Buyuk  Britaniyada  daromad  solig’i  1798  yilda  qabul  qilingan  yordam  va  badallar  to’g’risidagi 

 
131 
qonun  bilan  joriy  etilgan.  Fransiyada  bevosita  soliqqa  tortish  tizimi  Fransuz  inqilobidan  so’ng 
tarkib topgan. 1830 va 1870 yillardagi islohotlar jarayonida bu tizim hozirgi vaqtdagi daromadlarni 
soliqqa tortish shakli sifatida ravnaq topdi. AKShda daromad soliqlari faqat 1913 yilda joriy etildi. 
Shaxsiy daromad solig’ini undirish tizimida keyingi yigirma yil ichida quyidagi o’zgarishlar 
yuz berdi: 
1  .Umumiy  ko’rsatkichlar  (erning  qiymati,  turmush  darajasi,  boylik  va  hokazo)  o’rniga 
alohida soliq to’lovchining amalda olgan daromadi soliqqa tortiladigan baza bo’lib qoldi. 
2.Daromad  toifalarining  (ish  haqi,  ijara  haqi,  olingan  foizlar  va  hokazo)  alohida  tarzda 
soliqqa  tortilishi  yalpi  daromadni  soliqqa  tortish  shakli  bilan  almashdi.  (Angliya-Amerika 
mamlakatlari guruhida). 
3. Soliqni o’z-o’zining hisoblashiga o’tishi amalga oshirilmokda. 
Ko’rsatilgan  o’zgarishlar  iqtisodiyotdagi  tuzilmaviy  o’zgarishlar  va  ijtimoiy  qarashlardagi 
o’zgarishlar va ijtimoiy qarashlardagi o’zgarishlar evaziga sodir bo’ldi. 
O’zbekistonda  jismoniy  shaxslardan  olinadigan  soliqlar  ichida  eng  asosiysi  fuqorolardan 
olinadigan  daromad  solig’i  hisoblanadi.  Bundan  avval  ham  aytib  o’tganimizdek,  jismoniy 
shaxslardan  olinadigan  daromad  solig’i  soliq  tizimida  asosiy  o’rinlardan  birini  egallaydi.  Buni 
quyidagi tahlildan ham ko’rishimiz mumkin: 
 
Yillar 
2004 yil 
2005 
yil 
2006 
yil 
2007 
yil 
2008 
yil  
2009 
yil  
2010 
yil  
2011 
yil 
Jismoniy 
shaxslardan 
undiriladigan 
daromad 
solig’ining d.b. ulushi 
12,7 
14,1 
14,9 
15,7 
12,5 
12,3 
11,7 
11,1 
 
Soliq  tushumlarining  asosiy  qismini  yuridik  shaxslardan  olinadigan  soliqlar  tashkil  qiladi, 
lekin  yildan-yilga  jismoniy  shaxslardan  olinadigan  daromad  solig’i  hissasining  ortib 
borayotganligini  ham  ko’rishimiz  mumkin.  Shu  bilan  birga  2011  yilga  belgilangan  prognoz 
ko’rsatkichlarida  ushbu  soliq  tushumining  byudjetning  soliqli  daromadlari  tarkibida  11,1%  qilib 
belgilangan.  
Jismoniy  shaxslarning  daromad  solig’i  hajmiga  ko’ra  byudjet  daromadlari  tarkibida 
uchinchi  o’rinda  turuvchi  bevosita  soliq  tushumi  hisoblanadi.  Jismoniy  shaxslar  daromadlarini 
soliqqa tortish aholi daromadlari darajasi kabi ijtimoiy masalalar bilan uzviy aloqadordir. 
Jismoniy  shaxslar  daromadlariga  solinadigan  soliq  yukini  kamaytirish  va  fuqarolar 
daromadlarini  tegishlicha  qonuniylashtirish  maqsadida  jismoniy  shaxslar  daromadlariga 
solinadigan  soliq  shkalasi  muntazam  ravishda  takomillashtirilmokda.  1998  yildan  boshlab  45 
foizlik  eng  yuqori  stavka  bilan  5  darajali  shkala  qo’llanib  kelgan.  2000  yilda  eng  kam  oylik  ish 
haqining 10 baravaridan oshuvchi daromaddan 40 foizlik eng yuqori stavka bilan 4 darajali shkala 
belgilandi. 
Jismoniy shaxslar daromad solig’ini eng kam oylik ish haqini hisobdan chiqarmay hisoblab 
chiqarishning yangi uch darajali tizimiga o’tish hamda 2001 yildagi 36 foizlik stavkani 2002 yilda 
33  foizgacha  pasaytirish  natijasida  2001  yilgi  byudjet  daromadlari  tarkibida  soliq  salmog’i  2000 
yilgiga nisbatan 1,4 foizlik punktga oshdi. Bugungi kunga kelib jismoniy shaxslarning daromadini 
soliqqa  tortishda  ancha  islohotlar  o’tkazildi.  Jumladan,  2010  yilda  3  darajali  shkala  bo’yicha 
soliqqa  tortish  tizimi  amal  qilishi  bilan  birga  eng  kam  oylik  ish  haqining  6  baravarigacha  11%lik 
stavka  bo’yicha  soliqqa  tortilayotgan  bo’lsa,    2011  yil  1  yanvardan  boshlab  jismoniy  shaxslar 
daromadiga  soliqning  birinchi  shkalasi  (5  ta  minimal  ish  haqi  miqdorigacha  daromad)  bo’yicha 
stavkani  11  foizdan  10  foizgacha  pasaytirish  va  ikkinchi  shkalasi  (5  dan  10  ta  minimal  ish  haqi 
miqdorigacha daromad) bo’yicha 17 foizdan 16 foizgacha pasaytirish aholi daromadiga soliq yukini 
yanada  kamaytirishni  ta’minlaydi.  Jismoniy  shaxslar  daromadiga  soliq  stavkalarini  kamaytirish 
bo’yicha taklif etilayotgan mazkur choralar natijasida amalda ishlovchi aholining barcha guruhlari 

 
132 
manfaat ko’radi.
4
  
Bugungi kunda jismoniy shaxslar tomonidan olinadigan daromadlar tarkibiga: 
1) mehnatga haq to’lash tarzidagi daromadlar; 
2) mulkiy daromadlar; 
3) moddiy naf tarzidagi daromadlar; 
4) boshqa daromadlar. 
Mehnat  shartnomalariga  yoki  ishlar  bajarish  va  xizmatlar  ko’rsatish  predmeti  bo’lgan 
fuqarolik-huquqiy  tusdagi  shartnomalarga  muvofiq  jismoniy  shaxslarga  hisoblanadigan  va 
to’lanadigan  barcha  to’lovlar  mehnatga  haq  to’lash  tarzidagi  daromadlar  deb  e’tirof  etiladi. 
Mehnatga haq to’lash tarzidagi daromadlarga quyidagilar ham kiradi: 

 
rag’batlantirish xususiyatiga ega bo’lgan to’lovlar; 

 
kompensatsiya to’lovlari (kompensatsiya); 

 
ishlanmagan vaqt uchun haq to’lash.
5
 
2010  yil  Davlat  byudjeti  daromadlarining  shakllanishida  jismoniy  shaxslardan  undirilgan 
soliqlar yuqori salmoqqa ega bo’lib, ular 2009 yilda jami byudjet daromadlarining taxminan 14,7 % 
ni tashkil qiladi.  Jismoniy shaxslardan undiriladigan soliqlar aholini ijtimoiy  himoyalashda, ya’ni 
ularning  turmush  tarzini  oshirishda,  bilim  olishda,  tibbiyotdan  foydalanish  kabi  sohalarda  muhim 
ahamiyat kasb etadi.  
 Masalan:  2010  yilgi    davlat  byudjetini  prognoz  ko’rsatkichlarida  jismoniy  shaxslarning 
daromad solig’i 1 535,0 mlrd. so’m, tadbirkorlik faoliyatidan  soliqlar  139,1 mlrd. so’mni tashkil 
etadi (byudjetning jami daromadlari 13116,4 mlrd. so’m).      
O’zbekiston  Respublikasidan  tashqarida  to’langan  jismoniy  shaxslarning  daromad  solig’i 
summalari  O’zbekiston  Respublikasida  soliq  to’lashda  hukumatlararo  imzolangan  xalqaro 
shartnomalariga  muvofiq    hisobga  olinadi.    Hisobga  olinadigan  summalar  miqdori  jismoniy 
shaxslarning O’zbekiston Respublikasida amal qilayotgan stavkalar bo’yicha  hisoblab chiqarilgan 
daromad solig’i summasidan oshmasligi lozim. 
Jismoniy  shaxslar  to’laydigan  soliqlarning  xususiyati  shundan  iboratki,  soliq  jismoniy 
shaxsning to’g’ridan to’g’ri o’z daromadidan olinadi va bevosita soliqlar  hisoblanadi. Soliqlar va 
yig’imlar asosan naqd pul to’lash yo’li bilan byudjetga o’tkaziladi. 
Demak, bu erda soliq to’lovchi jismoniy shaxs bilan soliq undiruvchi o’rtasida to’g’ridan – 
to’g’ri pul munosabatlari mavjuddir. 
Jismoniy shaxslarning mulkiy daromadlari tarkibiga quyidagilar kiradi: 
1) foizlar; 
2) dividendlar; 
3) mol-mulkni ijaraga berishdan olingan daromadlar; 
4)  jismoniy  shaxslarga  xususiy  mulk  huquqi  asosida  tegishli  bo’lgan  mol-mulkni 
realizatsiya qilishdan olingan daromadlar. Mol-mulkni olish narxi va realizatsiya qilish narxi, olish 
narxi  bo’lmagan  taqdirda  esa,  inventarizatsiya  qiymati  va  realizatsiya  qilish  narxi  o’rtasidagi  farq 
daromad deb e’tirof etiladi; 
5) sanoat  mulki  ob’ektlariga, seleksiya  yutug’iga  berilgan  patent  (litsenziya)  egasi  bo’lgan 
jismoniy  shaxsning  patentdan  boshqa  shaxs  foydasiga  voz  kechganda  yoki  litsenziya  shartnomasi 
tuzganda olgan daromadi; 
6) royalti; 
8)  soliqlar  va  boshqa  majburiy  to’lovlar  to’laganidan  keyin  xususiy  korxona  mulkdori 
hamda fermer xo’jaligi boshlig’i ixtiyorida qoladigan foyda summasi. 
Soliq to’lovchi tomonidan moddiy naf tarzida olinadigan daromadlar quyidagilardir: 
1) yuridik shaxs tomonidan jismoniy shaxs manfaatlarini ko’zlab, tovarlar (ishlar, xizmatlar) 
haqini, mulkiy huquqlarni to’lash, shu jumladan: 
jismoniy shaxslarning bolalarini maktabgacha ta’lim muassasalarida o’qitish, tarbiyalash; 
                                                 
4
 O’zR Prezidentining 2009 yil 25 dekabrdagi 1245-sonli qarori va 2010 yil 24 dekabrdagi 1449-sonli qarori 
5
 O’zR Soliq kodeksi 172-модда. 

 
133 
kommunal  xizmatlar,  xodimlarga  berilgan  uy-joy  haqini,  uy-joydan  foydalanish  xarajatlari 
haqini, yotoqxonadagi joylar haqini yoki ularning o’rnini qoplash qiymatini to’lash; 
oziq-ovqat, oylik yo’l chiptalari yoki ularning o’rnini qoplash qiymatini to’lash; 
sanatoriy-kurortlarda  davolanish  yo’llanmalari  qiymatini,  dam  olish,  statsionar  va 
ambulatoriyaga qatnab davolanish haqini yoki ularning o’rnini qoplash qiymatini to’lash; 
yuridik shaxsning jismoniy shaxs daromadi bo’lgan boshqa xarajatlari; 
2)  soliq  to’lovchining  manfaatlarini  ko’zlab  tekinga,  shu  jumladan  hadya  shartnomasi 
asosida berilgan mol-mulk, bajarilgan ishlar va ko’rsatilgan xizmatlar qiymati; 
3) tovarlarning (ishlarning, xizmatlarning) xodimlarga realizatsiya qilinadigan narxi va shu 
tovarlarning (ishlarning, xizmatlarning) hisoblab chiqarilgan qiymati o’rtasidagi salbiy tafovut; 
4) qonun hujjatlariga muvofiq xodimlarga temir yo’l, aviatsiya, daryo, avtomobil transporti 
va shahar elektr transportida yurish bo’yicha beriladigan imtiyozlar summasi; 
5) jismoniy shaxsning yuridik shaxs oldidagi qarzining yuridik shaxs qarori bilan hisobdan 
chiqarilgan summalari; 
6)  ish  beruvchi  tomonidan  to’lovlar  hisobiga  to’lanib,  xodimdan  ushlab  qolinishi  lozim 
bo’lgan, lekin ushlab qolinmagan summalar. 
Soliq  to’lovchi  yuridik  shaxsdan  tovarlar  (ishlar,  xizmatlar)  olgan  taqdirda,  ushbu 
tovarlarning  (ishlarning,  xizmatlarning)  qiymati  ularni  olish  narxidan  yoki  tannarxidan  kelib 
chiqqan holda belgilanadi. 
Jismoniy shaxs yuridik shaxsdan aksiz to’lanadigan tovarlar  yoki qo’shilgan qiymat solig’i 
solinadigan  tovarlar  (ishlar,  xizmatlar)  olsa,  bunday  tovarlar  (ishlar,  xizmatlar)  qiymatida  aksiz 
solig’ining va qo’shilgan qiymat solig’ining tegishli summasi hisobga olinadi. 
Jismoniy shaxslarning boshqa daromadlari jumlasiga quyidagilar kiradi: 
1)  davlat  ijtimoiy  sug’urtasi  bo’yicha  nafaqalar,  ishsizlik  nafaqalari,  ijtimoiy  nafaqalar  va 
pensiyalar; 
2) stipendiyalar; 
3)  fuqarolarning  o’zini  o’zi  boshqarish  organlari,  hayriya  va  ekologiya  jamg’armalari 
tomonidan jismoniy shaxslarga beriladigan nafaqalar hamda boshqa turlardagi yordam; 
4) donorlik uchun pul mukofotlari; 
5) alimentlar; 
6) hayvonlarni  (qoramol,  parranda, mo’ynali  va boshqa  hayvonlarni,  baliq  va  boshqalarni) 
tirik  holda  hamda  ularni  so’yib,  mahsulotlarini  xom  yoki  qayta  ishlangan  holda,  ipak  qurti, 
chorvachilik, asalarichilik va dehqonchilik mahsulotlarini tabiiy va qayta ishlangan holda sotishdan 
olingan daromadlar; 
7)  jismoniy  shaxslardan  tekin  (shu  jumladan  hadya  shartnomalari  bo’yicha)  olingan  mol-
mulk yoki mulkiy huquqlar qiymati; 
8) musobaqalarda, ko’riklarda, tanlovlarda sovrinli o’rinlar uchun beriladigan sovrinlar, pul 
mukofotlari; 
9) yutuqlar; 
10) grantlar, shu jumladan chet davlatlar grantlari bo’yicha olingan summalar; 
11) jamg’arib boriladigan majburiy pensiya badallari, ular bo’yicha olingan foiz tarzidagi va 
boshqa daromadlar, jamg’arib boriladigan pensiya to’lovlari; 
12)  yaratilgan  fan,  adabiyot  va  san’at  asarlari  (predmetlari)  uchun  jismoniy  shaxslar 
tomonidan olingan daromadlar; 
13)  O’zbekiston  Respublikasining  davlat  mukofotlari  va  davlat  pul  mukofotlariga  sazovor 
bo’lgan  jismoniy  shaxslar  olgan  bir  yo’la  beriladigan  davlat  pul  mukofoti  yoki  shunga  teng 
bahodagi esdalik sovg’alarining qiymati, shuningdek O’zbekiston Respublikasi Prezidentining yoki 
O’zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasining  qarori  asosida  bir  yo’la  beriladigan  pul 
mukofoti;  
14)  xalqaro  sport  musobaqalarida  sovrinli  o’rinlarni  egallaganligi  uchun  sportchilar  olgan 
bir yo’la beriladigan pul mukofoti; 
15) xodim bilan tuzilgan mehnat shartnomasi bekor qilinganda mehnat to’g’risidagi qonun 

 
134 
hujjatlariga muvofiq beriladigan ishdan bo’shatish nafaqasi va boshqa to’lovlar; 
16) moddiy yordam tariqasida: 
vafot  etgan  xodimning  oila  a’zolariga  yoki  oila  a’zosi  vafot  etganligi  munosabati  bilan 
xodimga beriladigan to’lovlar; 
xodimga  mehnatda  mayib  bo’lganlik,  kasb  kasalligi  yoxud  sog’liqqa  boshqacha  shikast 
etganligi bilan bog’liq to’lovlar; 
favqulodda holatlar munosabati bilan beriladigan to’lovlar; 
maqsadli  xususiyatga  ega  bo’lgan  hamda  xodimlar  bilan  yuz  bergan  shaxsiy  tusdagi 
voqealar,  hodisalar  va  tadbirlar  bilan  bog’liq  bo’lgan  hamda  bajariladigan  ish  natijalariga  bog’liq 
bo’lmagan to’lovlar; 
qishloq  xo’jaligi  mahsulotlarini  berish  yoki  ularni  sotib  olish  uchun  mablag’lar  berish 
tarzidagi to’lovlar;  
17)  qonun  hujjatlariga  muvofiq  uy-joy-kommunal  xizmatlari  haqini  to’lash  bo’yicha  har 
oylik kompensatsiya pul to’lovlari;  
18) ishlamaydigan pensionerlarga yuridik shaxs tomonidan to’lanadigan to’lovlar;  
19) sug’urta tovoni summalari;  
20) ma’naviy zararni kompensatsiya qilish bo’yicha pul to’lovlari 
Shu  bilan  birga  prognoz  qilish  maqsadida  jami  daromad  tarkibini  aniklashda  jismoniy 
shaxslarning  soliq  solinmaydigan  daromadlari  va  jismoniy  shaxslarni  soliq  solishdan  ozod  qilish 
tarzidagi  soliq  imtiyozlari  muhim  ahamiyatga  ega.Chunki  aynan  imtiyozlar  kelgusi  davr  uchun 
prognoz  qilinayotganda  soliq  bazasini  kamaytirishi,  bu  esa  o’z  navbatida  soliq  tushumlariga 
sezilarli ta’sir ko’rsatishi mumkin. 
Soliqni kelgusi yil uchun prognoz qilish 2 xil usulda amalga oishirilishi mumkin: 
1-usul.  Davlat  statistika  ko’mitasining  ma’lumotlari  asosida.  Bu  usulda  prognozlashtirish 
ishlari quyidagi tartibda amalga oshiriladi. 

 
Iqtisodiyotning tarmoqlari va sektorlari bo’yicha ma’lumotlar jamlanadi 

 
Joriy yildagi ishlovchilarning o’rtacha soni aniklanadi; 

 
Joriy yildagi meg’natga  haq to’lash jamg’amasi bo’yicha ma’lumot jamlanadi; 

 
Jismoniy shaxslarning imtiyozlari bo’yicha ma’lumot jamlanadi; 
Тushumlarni rejalashtiriladigan yilda:  

 
mehnatga  haq to’lash jamharmasi o’sish koeffitsiyentlari yordamida aniklanadi; 

 
Bir ishlovchiga to’g’ri keladigan yillik ish  haqi jamharmasi aniklanadi; 

 
 Bir ishlovchidan ushlab kolinadigan yillik daromad solig’i aniklanadi; 

 
Byudjetga to’lanadigan jami daromad solig’i  hisoblanadi. 
Jismoniy  shaxslardan  olinadigan  daromad  solig’i  kelgusi  yilga  tushumlar  rejasining  hisoblab 
chiqarilishi quyidagicha: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
135 
Iqtisodiyotning 
tarmoq 
va 
sektorlari 
Joriy  yildagi 
ishlovchi-
larning 
o’rtacha soni  
Joriy  yildagi 
mehnatga 
haq 
to’lash 
jamg’arma-si 
Тushumlar rejalashtirilayotgan yilda  
Mehnat-
ga 
haq 
to’lash 
jamg’ar-
masi 
Bir 
ishlov-
chiga 
to’g’ri 
keladi-
gan 
yillik 
mehnat-
ga 
haq 
to’lash 
jamg’ar-
masi 
Bir 
ishlov-
chidan 
ushlab 
qolina-
digan 
yillik 
daromad 
solig’i 
summasi  
Byudjet-
ga 
to’lanadi
gan  jami 
daromad 
sol ig’i 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
-Sanoat (10000*)   Davlat 
statistika 
qo’mitasi 
idoralari 
ma’lumot-
lari** 
Davlat 
statistika 
qo’mitasi 
idoralari 
ma’lumot-
lari** 
3-ust 
x 
«mehnat 
jamg’ar
masining 
o’sish 
koeffitsi
yenti»**
* 
4-ust./2-
ust. 
Hisob-
lash 
tartibi 
quyida 
ko’rsatil
adi 
**** 
6-ust.