Sotsial psixologiya Darslik

So’rov metodlari. So’rov metodlari ijtimoiy-psixologik tadqiqotlarda keng 
qo’llaniladi, ayniqsa, anketa so’rovi va intervyu shular jumlasidandir. Bu 
metodlarni qo’llashda qator metodologik qiyinchiliklar vujudga keladi, 
birinchidan, doim shaxslararo munosabatlar, o’zaro ta’sir shakllari mavjud, 
ikkinchidan, tadqiqotchining subyektiv munosabatlarini ham inkor qilib bo’lmaydi. 
Tadqiqot mobaynida shaxslararo idrok qilish va subyektiv bir-birini tushunishga 
qaratilgan barcha qonuniyatlar ishlaydi. Shunga qaramay, juda ko’p ijtimoiy-

---

46 
psixologik ma’lumotlarni to’plashda so’rov metodlari eng qulay usullar sifatida 
ishlatib kelinmoqda. 
Intervyu o’tkazish uchun odam maxsus ravishda tayyorgarlik ko’rishi kerak, 
chunki u tadqiqotchidan qator muhim shaxs sifatlarining bo’lishini talab qiladi. 
Shuning uchun ham ijtimoiy psixologiyada “rolli o’yinlar” metodi yordamida 
psixolog yoki sotsiolog maxsus tayyorgarlik kursidan o’tadi, turli vaziyatlarda 
turlii toifali inosnlar bilan intervyu o’tkazish orqali, o’z malakasini oshiradi. 
Anketa metodi hammaga tanish bo’lgan usullardan biri. Lekin ko’pincha 
anketani o’tkazgan odam uning tuzilishi qanchalik qiyinligini yoki olingan 
ma’lumotlarni qayta ishlash, ularni to’g’ri sharhlash naqadar mushkul ekanligini 
tasavvur qilmaydi. Anketaga kiritilgan savollar ma’lumotiga ko’ra anketa ochiq va 
yopiq turlarga bo’linadi. Ochiq anketa respondentdan o’z fikrini erkin bayon 
etishni talab qiladi, yopiq shakldagi anketa savollarining esa javoblari oldindan 
berilgan bo’lib, tekshiriluvchi o’ziga ma’qul bo’lgan, o’zining qarashlari, fikrlari 
bilan mos kelgan javobni belgilab beradi. Ochiq savollarning kamchiligi – 
respondentlarning har doim ham qo’yilgan vazifaga yetarli darajada mas’uliyat 
bilan qaramasliklari hamda berilgan javoblarni statistik jihatdan ishlov berishdagi 
qiyinchiliklar bo’lsa, yopiq anketada respondentga tekshiriluvchi (tomonidan o’z) 
fikriga ergashishga o’xshash holatning mavjudligi yoki har doim ham hamma 
savolning barcha javob variantlarini topib bilmaslikdadir. Shunday holatlarda 
respondent yo umuman javob bermasligi yoki “tavakkal” qilib bir variantni 
belgilab berishi mumkin. Shuning uchun ham keyingi paytlarda yarim yopiq 
savollardan iborat anketalar tuzilmoqdaki, ularda javob variantlaridan tashqari 
qo’shimcha tarzda fikr bildirish uchun qo’shimcha qatorlar beriladi.
Anketaga 
kiritilgan 
savollar 
to’g’ridan-to’g’ri 
berilishi 
mumkin. 
Masalan,”...xususida Sizning fikringiz?”, “...ekanligini bilasizmi?”, “Sizga 
ma’qulmi?” va shunga o’xshash. Lekin savollar bilvosita berilsa ham u yaxshi 
qabul qilinadi. Masalan, “Ba’zi odamlar..., deb hisoblaydilar. Sizchi?” yoki oilaviy 
daromad tadqiqotchini qiziqtirganda to’g’ridan-to’g’ri “Daromadingiz qancha?” 
demasdan, balki uy-ro’zg’or buyumlari ro’yxati va boshqa pul bilan bog’liq 

---

47 
narsalarning bor yoki yo’qligini so’rash yo’li bilan ham o’rganish mumkin. 
Ko’pgina tadqiqotlarda tekshiriluvchilarga “proyektiv” savollar ham beriladi. 
Bunda shaxsga bir qancha hayotiy vazifalar u yoki bu xulq-atvor shakllari taklif 
qilinib, ular ichidan o’ziga ma’qul, u ma’qullashi mumkin bo’lgan javobni tanlash 
topshiriladi.