Sotsial psixologiya Darslik

XI BOB
ETNOPSIXOLOGIK TADQIQOTLARNING G’ARB VA 
SHARQDA O’RGANILISHI 

---

139 
egasi Aristotel (eramizdan avvalgi 384-322 y), xaddan ortiqcha issiq yoki sovuq 
iqlim sharoitida yashaydigan xalqlar qattiqqo’l, shavqatsiz bo’lishadi, degan fikrga 
ishongan.
Buyuk bobomiz A.R.Beruniy "Osori boqiya" (Abadiy qadriyatlar) asarida 
turli xalqlar: qadimgi greklar, eroniylar, so’g’dlar, xorazmliklar, xristianlar va 
dinlar: yahudiylar, musulmonlarning ruhiy xususiyatlari va ularning yeralarini 
boshlanish sabablarini ko’rsatib bergan. U bu xalqlariing ma’lum davrlar ish 
vaqtlarga to’g’ri kelgan mashhur bayramlari, xotira kunlari hamda bir xalqli 
ikkinchisidan farqlantiradigan urf-odatlari, turli xalqlar qo’llayotgan yil hisoblash 
usullari, oy va yillarning farqi kabi masalalarni bayon qilib bergan. 
Turli xalqlarga xos xususiyatlarni o’rganish uchun Beruniy o’ziga xos ilmiy 
metod yaratadi. Shuning uchun, deb ko’rsatadi u, qadimgi xalqlar rivoyatlarini 
hamda o’tmish avlodlar to’g’risidagi ma’lumotlarni bilishi lozim. Shuning uchun 
"Muqaddas kitob"larga amal qiluvchi xalqlar, muayyan aqidalarga rioya etuvchi 
dinlar, mazhablarga e’tiqod qo’yganlar izidan borishga to’g’ri kelishligini 
ko’rsatadi. Bunda ularning turli qarashlari asos qilib olinadi va isbot qilish 
maqsadida keltirilgan so’z, fikrlarni va faktlarni bir-biri bilan solishtirib ko’rish 
lozim. Shu yo’l bilan olingan ma’lumotlarni, ularga qo’shilib ketgan afsonalardan 
tozalash kerak bo’ladi, deydi. 
Beruniy o’zining mashhur "Xindiston" asarida xalqlarning dini va tafakkur 
qilish xususiyatlari, diniy va dunyoviy hayoti bilan bog’liq bo’lgan urf-odatlari, 
ularning xudolarga ishonishlari, materiya va shakl, jonning ko’chib yurishi, do’zax 
va jannat haqidagi tasavvurlari bayon qilingan.