Ijtimoiy-iqtisodiy tizimlar bilishda turli xil yondashuvlar mavjud bo’lib, ulardan asosiylari sifatida quyidagilarni ajratib ko’rsatish mumkin: - tarixiy-formatsion yondashuv;
- madaniylashish (tsivilizatsiya) darajasi jihatdan yondashuv;
- texnika va texnologik taraqqiyot darajasi jihatidan yondashuv;
- iqtisodiy tizimlar o’zgarishi jihatidan yondashuv.
Jamiyat taraqqiyotida Ijtimoiy-iqtisodiy tizimlarni o’zgarishida quyidagi masalalar mavjud bo’ladi - Mehnatning taqsimlanishi;
- Ijtimoiy hayot yangi tizimini eskisi bilan kurashi;
- Progressiv va regressiv g’oyalarni o’zaro kurashi;
- Ijtimoiy ideallar kurashi (progressiv va regressiv)
Ijtimoiy-iqtisodiy tizimlarning formatsion ko’rinishlari - Ibtidoiy jamoa tuzimi davri
- Quldorlik jamiyati
- Feodal jamiyat
- Kapitalistik jamiyat
- Bozor iqtisodiyotiga asoslangan jamiyat
Ijtimoiy-iqtisodiy tizimlarning tsivilizatsion ko’rinishlari - Antik davr tsivilizatsiyasi
- Arab-musulmon davri tsivilizatsiyasi
- Renessans davri tsivilizatsiyasi
- Hozirgi zamon tsivilizatsiyasi
Iqtisodiy taraqqiyot ko’rinishlari - 18-asr ohiri 19-asr boshlarida to’qimachilik sanoati atrofida shakllangan iqtisodiy taraqqiyot
- 19-asr ohiri 20-asr boshlarida temir yo’l sanoati atrofida shakllangan iqtisodiy taraqqiyot
- 1914-1990 yillarda avtomobilsozlik sanoati atrofida shakllangan iqtisodiy taraqqiyot
Iqtisodiy taraqqiyot ko’rinishlari - 1980-2014 yillarda yoqilg’-energetika sanoati atrofida shakllangan iqtisodiy taraqqiyot
- 1990-2030 yillarda information texnologiyalar sanoati atrofida shakllangan iqtisodiy taraqqiyot
- 2010 yillardan boshlab nanotexnologiyalar sanoati atrofida shakllangan iqtisodiy taraqqiyot
Ijtimoiy-iqtisodiy tizimlarda “Tafakkur” taraqqiyoti - Primitiv (ibtidoiy) ong taraqqiyoti
- Ko’phudolilik (miloddan avv.12-asr – melodiy 5-asr)
- Yakkahudolik va ateizm (miloddan avv.1-asr – melodiy 15-asr)
- Intellektualizm (15-asr va hozirgi zamon)
- Demokrativ tafakkur (20-asr va hozirgi zamon)
- Sun’iy intellekt (hozirgi zamon va kelajak)
- Mulkchilik munosabatlari moddiy va ma’naviy ne’matlarni ishlab chiqarish hamda jamiyat boyliklarini o’zlashtirish jarayonlarida vujudga keladi.
- Mulkchilik munosabatlari – bu mulkka egalik qilish, foydalanish, tasarruf etish va o’zlashtirish jarayonlarida vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlardir.
- Mulkka egalik qilish mulkning egasi qo‘lida saqlanib turishini bildiradi va yaratilgan moddiy boyliklarni o‘zlashtirishning ijtimoiy shaklini ifodalaydi. Ayrim hollarda mulkka egalik qilish uning egasi ixtiyorida saqlangan holda, undan amalda foydalanish esa boshqalar qo‘lida bo‘ladi. Bunga ijaraga berilgan mol-mulkni misol qilib keltirish mumkin.
- Mulkdan foydalanish - bu mol-mulkning iqtisodiy faoliyatda ishlatilishi yoki ijtimoiy hayotda qo‘llanilishidir.
- Mulkni tasarruf etish - bu mol-mulk taqdirining mustaqil hal qilinishidir. U mol-mulkni sotish, meros qoldirish, hadya qilish, ijaraga berish kabi hollar orqali ro‘y beradi.
- Mol-mulkni o‘zlashtirish yuz berganda u daromad olish uchun yoki shaxsiy ehtiyojni qondirish uchun ishlatilishini bildiradi.
- Davlat mulki – egalik qilish, foydalanish va tasarruf qilish davlat ixtiyorida bo’lgan mulk ob’yektlaridan iborat. Davlat mulki asosan ikki yo’l bilan hosil bo’ladi:
- 1) xususiy mol-mulkning milliylashtirilib, davlatning ixtiyoriga o’tkazilishi;
- 2) davlat mablag’lari hisobidan korxonalar qurish, davlatga qarashli korxona va tashkilotlarda investitsiyalarni amalga oshirish.
- Jamoa mulki – muayyan maqsad yo’lida jamoaga birlashgan kishilar tomonidan moddiy va ma’naviy boyliklarni hamjihatlik bilan o’zlashtirishni bildiradi.
- Мулкчилик муносабатлари ва ҳуқуқий ваколатларнинг тақсимланиши
Do'stlaringiz bilan baham: |
