Soyibjon tillaboyev, akbar zamonov

, 
, 
1
-
1
1
 
Turkiston harbiy okrugi ask a rla n
liklaridan nochor ahvolga tushib qol-
di. Shunday vaziyatda Rossiya imperiyasi hukum ati o ‘zining siyosiy, iqti­
sodiy va geopolitik m anfaatlarini k o ‘zlab 0 ‘rta Osiyoga harbiy istilochilik 
harakatlarini boshlaydi.
0 ‘rta Osiyoning Rossiya imperiyasi tom onidan bosib olinishi to ‘rt bosqichda
am alga oshirildi. Birinchi bosqich - 1847-1865- 
yillarda Rossiya imperiyasi tomonidan Q o‘qon 
xonligining shim oliy-g‘arbiy viloyatlari va Toshkent 
shahri istilo qilindi. Istilo etilgan hududlarda Oren­
burg general-gubem atorligi tarkibiga kim vchi Turkiston viloyati tashkil 
etildi.
Ikkinchi bosqich — 1865—1868-yillami qamrab olgan bo Tib, bunda 
Q o‘qon xonligi va Buxoro am irligiga qarshi istilochilik harakatlari amalga 
oshirildi.
Uchinchi bosqich — 1873—1879-yillar davom ida X iva va Q o‘qon xonligi 
yerlarini bosib olishdan iborat boTdi.
T o ‘rtinchi bosqich — 1880—1885-yillarda turkm anlam ing b o ‘ysundirilishi 
edi. Shunday qilib, 1864—1885-yillarda — 20 yildan ortiq vaqt davomida 
Rossiya im periyasining uzoq davom etgan harbiy tayyorgarligi natijasida 
bosqinchilik um shlari olib borildi. 0 ‘rta Osiyo xonliklari hududining katta 
qismi bosib olinib, m ustam lakaga aylantirildi.
Uchinchi bosqich — ... 
T o‘rtinchi bosqich — ...
1864—1885-yillarda ...
0 ‘zingizni sinang!
V 
Istilo sabablari - ... 
Birinchi bosqich — ... 
Ikkinchi bosqich — ...
0 ‘rta Osiyoga 
qarshi istilochilik 
yurishi bosqichlari
21

---

Rossiya imperatori Aleksandr II (1855—1881 )ning 
1859-yilda Q o‘qon xonligini bosib olishning davom 
ettirilishi to ‘g ‘risidagi ko'rsatm asidan so 'n g harbiy 
harakatlar kuchaydi. Buning uchun, eng a w a lo , xon- 
likning Toshkent shahri bosib olinishi zarur edi.
Toshkentni bosib olishda Oqmachit qal’asi harbiy harakatlam ing tayan- 
chiga aylandi. Podsho qo‘shinlarining Oqmachit qal’asini bosib olish borasi- 
dagi dastlabki harakatlari (1852-yil) magMubiyatga uchragach, 1853-yilda 
uni egallash uchun ikkinchi m arta hujum boshlanadi. 3 m ingdan ortiq kishi- 
dan iborat harbiy qo‘shinga 400 kishidan iborat qal’a him oyachilari 20 
kun davom ida qarshilik k o ‘rsatdi. D ushm an tom onga nisbatan soni ju d a oz 
boMgan, qurshovda qolgan qal’a him oyachilari oxirgi imkoniyatlari qolguni- 
cha jan g qildilar. K uchlar notengligi oqibatida podsho hukum ati qo'shinlari 
tom onidan qal’a egallanadi. Keyinchalik bu qal’a harbiy harakatlar uchun 
tayanch punktga aylandi va unga Perovskiy fo r ti deb nom berildi.
N. Veryovkin v a M. C hem yayevlam ing 1864-yilda uch m ingdan k o ‘p- 
roq qo‘shini ikki y o ‘nalishda: biri Perovskiy fortidan (Orenburg tomon- 
dan), boshqasi esa V em iy (Almati) shahri tom ondan Toshkentni bosib olish 
uchun yoMga chiqdi. 4-iyunda M. Chem yayev boshchiligidagi qo‘shin Talas 
daryosining chap sohilidagi A vliyoota (hozirgi Taroz shahri)ni bosib oldi. 
Turkiston va Chimkent shaharlari m udofaasiga rahbarlik qilishga Q o‘qon 
xoni tomonidan am irlashkar Aliquli (Alimqul) yuborildi. N. Veryovkin, agar 
Turkiston himoyachilari taslim boMmasa, shahami yalpi o ‘qqa tutib, barchani 
qirib tashlashini, A m ir Tem ur tom onidan A hm ad Yassaviy sharafiga qurilgan 
m aqbarani ham yakson qilishini ultimatum tarzida qo‘ydi. N atijada Aliquli 
o ‘z qo‘shinini Turkistondan olib chiqib, Chimkent mudofaasi uchun che- 
kindi. Uch kunlik jangdan so‘ng, 12-iyul kuni N. Veryovkin otryadi Q o‘qon 
xonligiga qarashli Turkiston shahrini bosib oldi va 20 kilom etrlik qal’a de- 
vori bilan o 4ralgan Toshkentni bosib olishga tayyorgarlik k o ‘ra boshladi.
B u harbiy harakatlarga M. C hem ya­
yev qoMnondon etib tayinlandi. 1864-yil 
kuzida Chim kent shahri egallanib, Yangi 
Q o‘qon chizigM asosida qoMga kiritilgan 
qal’alar birlashtirildi. B u vaqtga kelib 
Raim qal’asidan Perovskiy fortigacha 
Sirdaryo istehkom chizigM, Semipala- 
tinskdan V em iy shahrigacha Sibir isteh-