Soyibjon tillaboyev, akbar zamonov

zakot, ch o‘p puli 
— o ‘tloqlardan foydalanganlik uchun soliq, turarjoylardan 
o ‘tov solig‘i 
kabilarni to ‘lashgan.
Bunday soliqlardan tashqari dehqonlar turli-tuman majburiyatlarni 
ham bajarishgan. Bu majburiyatlar orasida sug‘orish tizimini ta ’minlash,
Soliq va 
majburiyatlar

---

yangilarini barpo etish eng og‘iri edi. X iva dehqonlari har yili kanallam i to- 
zalashga, k o ‘tarm alam i qurish va qayta tiklashga, to ‘g ‘onlar va k o ‘priklam i 
ta ’m irlashga chiqardi. Bu ishlarga dehqonlar o ‘z ish qurollari va oziq- 
ovqati bilan kelardi. M ajburiy ishga chiqm aganlar esa m uayyan m iqdordagi 
m ablag‘ni xazinaga to ‘lashlari shart b o ‘lgan. X on farm onlarini e ’lon qiluv­
chi jarchi o ‘z foydasiga 
afanak puli 
y ig ‘gan b o ‘lsa, ishlar nazoratchisi va 
m utasaddisi ham o ‘z ulushini olishga harakat qilgan.
D ehqonlar aholining 90% ga yaqinini tashkil etsalar-da, sug‘oriladigan 
yerlarning atigi 5% iga egalik qilishardi. Yersiz va kam yerli dehqonlar esa 
yirik zam indorlam ing va v a q f yerlarida ijarachi sifatida ishlab berishardi. 
Dehqonlar ulushbay yoki hosilning teng yarm i hisobiga m ehnat qilishgan. 
Ishlar yakunlanganidan keyin, odatda, yer egasiga hosilning 40—50% i be- 
rilgan. Teng yarm iga ishlovchilar esa 
yarim ch ilar 
deb atalgan. Yeri ham, 
asbob-uskunalari ham, ish hayvoni ham b o ‘lm agan dehqonlar esa zamin- 
dorlar qo‘lida turli shartlarga k o ‘nib ishlashga m ajbur edilar. Q arzdor deh­
qonlar o cz qarzlarini uzish uchun m a ’lum vaqt davom ida tekin ishlab be- 
rishlari lozim edi.
Shu zayilda xonlikda yersiz dehqonlar soni yildan yilga o ‘sib borardi. 
Ular xonlar, beklar va ulam ing am aldorlariga tobora qaram b o ‘lib borishar- 
di. Bu jarayonlam ing barchasi Xiva xonligining um um iy iqtisodiy va ijti­
m oiy ahvoliga o ‘z salbiy ta ’sirini o ‘tkazdi.