Soyibjon tillaboyev, akbar zamonov
-§. R O SSIY A IM PERIYASI TOM O NIDAN 0 ‘RT A OSIYONI
Download 6.86 Mb. Pdf ko'rish
|
9-sinf Ozbekiston tarixi 2014-yil [uzsmart.uz]
- Bu sahifa navigatsiya:
- Bosib olish uchun tayyorgarlik
|
6-§. R O SSIY A IM PERIYASI TOM O NIDAN 0 ‘RT A OSIYONI
BOSIB O LISH UCHUN ISTILO CH ILIK H ARAK ATLARINING BOSHLANISHI R ossiya imperiyasi tashqi siyosatida o ‘z chegaralarini sharqqa tom on ken- gaytirish uchun dastlab Buxoro amirligi, Xiva va Q o‘qon xonliklari bilan har tom onlam a aloqalar o ‘rnatishga harakat qildi. Bunda, eng a w a lo , xon- liklar to ‘g ‘risida k o ‘proq maMumotlar to "pi ash m aqsadida o ‘z elchilarini bu yerlarga j o ‘natdi. Pyotr I hukmronligi davridayoq Aleksandr Bekovich- Cherkasskiy boshchiligidagi harbiy ekspeditsiya j o ‘natilgan. A m m o bu eks- peditsiya m uvaffaqiyatsizlikka uchragandan so‘ng podsho hukum ati harbiy istehkom lar qurishga kirishdi. 1718-yilda Irtish daryosi sohilida shunday istehkom lardan yettitasi qurib bitkazildi. Sayyoh, savdogar, elchilar sifatida yuborilgan ayg‘oqchilar tom oni dan O 'rta Osiyoning siyosiy, ijtim oiy-iqtisodiy va harbiy ahvoli, suv va quruqlikdagi yoMlari to ‘g ‘risida m a’lum otlar y ig ‘ib borildi. XIX asrda Rossiya im periyasining sanoat xom ashyosiga boMgan ehtiyojining ortishi, ishlab chiqarilgan mahsulotlari uchun q o ‘shim cha iste’mol bozorlarining zarurligi, to ‘qimachilik sanoati uchun arzon paxta tolasi yetkazib beradigan hududga ega boMish m uam m olari 0 ‘rta Osiyoning bosib olinishini yana- Bosib olish uchun tayyorgarlik da tezlashtirdi. Shuning uchun X IX asrning o ‘rtalarida bu hududni bosib olish Rossiya im periyasining birinchi navbatdagi vazifasiga aylandi. Bun- dan tashqari xalqaro doirada ingliz tovarlarining CTrta O siyoga kirib kelishi, A ngliyaning bu hududga nisbatan qiziqishi ortib borishi R ossiya im periyasi hukum atining istilochilik harakatlarini yanada tezlashtirdi. B uyuk Britaniya- ning O st-lndiya kom paniyasi X IX asrdan boshlab strategik aham iyatga ega boMgan xonliklam ing tabiiy boyliklari, xom ashyo m ahsulotlariga qiziqa boshladi. 0 ‘rta O siyoga 1825-yilda M. M urkroft A ngliya bilan aloqalarni yoMga q o ‘yish uchun yuboriladi. U B uxoroga kelib, qaytib ketayotganda ikki ham rohi bilan halok boMadi. 1832-yilda B uxoroga A. B yom s, 1844- yilda m ayor 1. Volf, 1843-yilda X iva v a B uxoroga kapitan J. A bbot yu- borilgan. O 'rta Osiyo davlatlariga harbiy sohada yordam berish v a ularga R ossiya im periyasiga qarshi harbiy ittifoq tuzish taklifi bilan B uxoroga kelgan A ng liyaning O st-lndiya kom paniyasi vakillari Ch. Stoddart v a A. K onnoli 1842-yilda am ir tom onidan qatl qilindi. B unga jav o b an A ngliya hukum ati Buxoroga qarshi A fg ‘oniston bilan sulh tuzib, ularni qurollantiradi. Shun- dan keyin A fg ‘oniston B uxoro amirligi hududining bir qism ini bosib oldi. N atijada 1855-yilda o ‘zbeklar v a tojiklar yashaydigan A m udaryoning janu- biy sohilidagi hududlar A fg ‘oniston viloyatiga aylantirildi. XIX asrning o ‘rtalariga kelib A ngliyaning 0 ‘rta O siyoga nisbatan olib borayotgan bunday siyosati v a podsho hukum atining Q rim urushidagi (1853—1856) magMubiyati R ossiya im periyasini B uxoro am irligi, Q o ‘qon v a X iva xonliklarini bosib olish harakatlarini tezlashtirishga undadi. B uning uchun u, eng avvalo, unga olib boradigan yoMlar, ayniqsa, R ossiya im periyasini 0 ‘rta O siyo bilan bogMovchi savdo yoMlarini toMiq o ‘z qoMiga olishga harakat qildi. B uning natijasida asosiy yoM hisoblangan Toshkentga boradigan O renburg yoMida harbiy istehkom lar qurdi. Sirdaryoning O rolga quyilish jo y id a 1847-yilda Raim q a l'a si bunyod etildi. Chegara hududlarida yashaydigan R ossiya im periyasi fuqarolari boMgan aholiga talonchilik v a bosqinchilik qilib turuvchi guruhlarning hujum larini bartaraf etish podsho hukum atining 0 ‘rta O siyoga harbiy yurishlarini bosh- lashiga bahona boMdi. B undan tashqari to ‘qim achilik sanoati uchun xom ashyo boMgan paxtaning yetishm asligi 0 ‘rta O siyoni bosib olishga boMgan harakatlam i tezlashtirdi. Bu davrda A Q SH da shim ol v a jan u b o 'rtasid a boshlangan fuqarolar urushi (1861—1865) tufayli R ossiyaning to ‘qim achilik sanoati uchun paxta xom ashyosiga taqchillik vujudga keldi. X IX asrning birinchi yarm ida 0 ‘rta Osiyo xonliklari o 4rtasidagi uzoq 20 vaqt davom etgan o ‘zaro urashlar ulam ing iqtisodiy va harbiy jihatdan zaiflashib qolishiga olib keldi. Bunday vaziyat oxir-oqibat xonliklam ing istilo qilinishlarini osonlashtirdi. Shunday qilib, XIX asrning o ‘rta- lariga kelib xonliklar o ‘rtasidagi o ‘za- ro um shlar, ichki nizo va ziddiyatlar, davlat boshliqlarining uzoqni k o ‘zlab ichki va tashqi siyosat olib bormagan- , . , . . . , • , , Download 6.86 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|