Soyibjon tillaboyev, akbar zamonov

0 ‘zingizni sinang!
A ntanta — ... 
«Favqulodda m uhofaza holati» — ...
1916-yil 25-iyunda ...
Savol va topshiriqlar
1. B irinch i ja h o n urushi R ossiy a uch u n qanday ah am iy atga eg a b o ‘lgan?
2. B irinchi ja h o n urushi T u rkiston aholisining ijtim oiy-iqtisodiy h ayotida 
qanday iz qoldirdi?
3. T u rk iston da «fav q u lo d d a m u h o faza h o lati» nin g m o h iy atin i aytib bering.
4. N ik o lay II to m o n id an 1916-yil 2 5 -iy u n d a chiqarilg an farm onning 
m azm unini aytib bering.
M ard ik orlik k a 
safarb arlik n in g 
e ’lon qilin ishi

---

3 0 -§ . T U R K I S T O N D A 1 9 1 6 -Y IL G I Q O ‘Z G ‘O L O N N I N G  
B O S H L A N I S H I
Im perator N ikolay II front ortidagi xizm atlar uchun 
aholining m ardikorlikka olinishi to ‘g ‘risidagi far- 
m oniga muvofiq Turkiston oMkasining Sirdaryo vilo- 
yatidan 87 ming, Samarqanddan 38 ming, Farg'onadan 
50 m ing kishini m ardikorlikka yuborish belgilandi. Belgilangan m iqdorlar 
viloyatlar b o ‘yicha aholi o ‘rtasida taqsimlandi. Farg‘ona viloyatida belgilan­
gan m ardikorlam i to 4 pi ash uchun viloyatdagi xonadonlarning har beshtasidan 
bir kishini olishga to ‘g ‘ri kelgan.
Xalq bundan qattiq norozi boMgan. Turkiston erkaklarining o ‘z oilasini 
tashlab ketishi ularni ochlikka m ahkum etdi. A yniqsa, qishloq aholisining 
safarbar qilinishi qishloq xo jaligini inqirozga olib keldi. M ardikorlikka bo- 
radiganlam ing ro'yxatini tuzishda Turkiston m ahalliy m a’m uriyati vakillari 
adolatsizliklarga yoM q o ‘ydilar. Hatto oilada bir nechta erkak boMishiga qara- 
masdan badavlat xonadon vakillari pora berib ro ‘yxatga yozilmasdi. Lekin 
kam bag‘al oilalarda garchi bitta erkak boMsa ham ro ‘yxatga kiritilardi. B un­
day nohaqliklar keng xalq ommasi noroziligining kuchayishiga sabab boMdi. 
M ahalliy aholi o ‘rtasida m ardikorlikka olishga qarshi keng om m aviy chiqish- 
lar boshlanib ketdi. 1916-yilda m ardikorlikka olinadiganlar ro ‘yxatini tuzadi- 
gan m ahalliy boshqaruv vakillari tomonidan aholini zo ‘rlash, tazyiq o ‘tkazish 
kabi holatlar avj oldi.
Norozilik harakatlarida dehqonlar, hunarm andlar, m ayda savdogarlar, 
ishchilar va aholining boshqa ijtim oiy qatlamlari vakillari ishtirok etdi. M ar­
dikorlikka qarshi harakatlam ing keng ommaviy tus olishidan m ustam laka hu­
kum ati, oMka va viloyat m a ’m urlari xavotirga tushdi. F arg‘ona viloyati gu- 
bem atori A. Gippius viloyatda norozilik kayfiyatidagi odam larning k o ‘pligi, 
m ardikorlikka safarbar etish jarayoni aholi orasida katta g ‘alayonlar chi- 
qishiga sabab boMishi m um kinligi haqida oMka va podsho m a’m uriyatiga 
m a ’lum ot beradi. Lekin m arkaziy hokim iyat viloyat gubernatori A. Gip- 
piusning xavotiri va g ‘alayonlam ing oldini olish to ‘g ‘risidagi m a’lum otlarini 
«podsho farm onlarini bajarm aslik, kechiktirish, qarshi chiqish» deb hisoblab, 
uni viloyat gubernatori lavozimidan ozod qiladi.
1916-yil 4-iyulda Xo jan d shahrida norozilik bildirib k o ‘p sonli aholi 
yigMldi. U lar mardikorlikdan bosh tortdilar. 5-iyulda Samarqandning U rgut 
qishlogMda, keyinchalik Siyob, M ahalla, X o‘ja Ahror, Angorda, 7-iyuldaD ah- 
bedda norozilik chiqishlari boMib o ‘tdi. N am oyishchilar m ahalliy boshqaruv 
vakillarini kaltaklab, ro ‘yxatlam i yirtib tashladilar.