Soyibjon tillaboyev, akbar zamonov

Islohotlar uchun
kurash
alq qo‘zg‘olonlari xonlikda ijtimoiy-siyosiy ha- rakatlar rivojlanishiga kuchli ta’sir o‘tkazdi. Mam- lakatdagi yalpi noroziliklar ta’siri ostida jadidchi- likning Xivaxonligidagi ko‘rinishi, Yoshxivaliklar harakati vujudgakeldi. Uning Yosh buxoroliklardan farqli jihati harakatda aholining turli qatlam- lari - dehqonlar, hunarmandlar, savdogarlar, ziyolilar va mayda mulk- dorlarning ishtirok etishi edi.
Yosh xivaliklar harakati rahbarlari Polvonniyoz hoji Yusupov, Bobo- oxun Salimov, Bekjon Rahmonov, Nazir Sholikorov, Jumaniyoz Sulton- murodov kabi taraqqiyparvarlar bo‘lib, ular Xorazmda katta nufuzga ega boMishgan. Yosh xivaliklar o‘z davrining bilimdon va fozil kishilari bo‘lib, Xiva xonligida ma’rifat tarqatish va islohotlar o‘tkazish uchun jiddiy harakat qildilar. 1910-yilda xon «Islohotlar loyihasi»ni qabul qil­di. Loyiha boshqaruv tizimini tartibga solishni nazarda tutar edi. Xon devoni saqlab qolinib, faqat amaldorlar davlat ta’minotiga o‘tkazilishi moMjallangan edi. Loyihada, shuningdek, yangicha milliy maktablarni tashkil qilish g‘oyasi ham ilgari surilgandi. Takliflar umumiy jihatlari bilan cheklanganligiga qaramasdan, ular chuqur islohotlar orqali Xiva davlatchiligi mustaqilligini tiklashga qaratilgan edi. Yangicha milliy maktablar ta’lim va madaniyat saviyasini ko‘tarish hamda xivalik ziyoli- larning yangi avlodini shakllantirish uchun kerak edi. Bu ularda xon ho- kimiyatining mustabidligiga nisbatan murosasizlik hissini tarbiyalashga xizmat qilardi.
Muhammad Rahimxon II vafot etgach, podsho hu- kumati yordamida taxtni uning o‘gdi Asfandiyor- xon (1910-1918) egallaydi. Petro-Aleksandrovskda turgan Rossiya harbiy kuchlari madadiga ishonib, yangi xon islohotlar odkazdi, ishni zulmni kuchaytirish va muxolafatni todiq mahv etishdan boshladi. 1913-yilda u islohotchilar rahnamolaridan biri, mamlakat bosh vaziriIslomxo ‘jani davlat m abl ag d arini o‘zlashtirishda ayblab oddirtiradi. Xon buyrugdga ko‘ra yerlami yangidan odchash boshlandi. Aslida bu tadbir yangi soliqlarni joriy qilishdan iborat edi. Dehqonlar esa bunga Mangdt va Xo‘jaylida qo‘zg‘olonlar kodarish bilan javob berishdi.
X