Soyibjon tillaboyev, akbar zamonov

Hudud nomi	Bosib olingan yil	Bosib olgan shaxs
Jang tafsiloti

Savol va topshiriqlar



Turkiston general-gubernatorligining ma’muriy-hududiy tuzilishi

1. 
   Qo‘qon xonligining bosib olinishiga nimalar sabab bo‘lgan?
   
2. 
   Qo‘qon xonligini bosib olish uchun jang ko‘proq qayerlarda bo‘ldi?
   
3. 
   Farg‘ona viloyati qachon va qayerda tashkil qilindi?
   
4. 
   Magdubiyat sabablarini sanab bering.
   
5. 
   Quyidagi jadvalni toddiring.
   

ROSSIYA IMPERIYASINING TURKISTONDAGI
MUSTAMLAKACHILIK SIYOSATI

13. 
    §. TURKISTON GENERAL-GUBERNATORLIGINING
    SIYOSIY-MA’MURIY BOSHQARUV TIZIMI
    

B
Boshqaruvning
m ustamlakachi-
lik tartiblari
osib olingan hududlarda imperiya hukmronligini odnatish, mustahkam o‘mashib olish, istilo qilin- gan joylarni qoddan chiqarmaslik uchun, eng av- valo, mustamlakachilar o‘zlariga mos boshqaruv tartiblarini ishlab chiqishi va uni odkada joriy qilishi kerak edi. Mus- tamlakachilik siyosatining todiq amalga oshirilishida boshqaruv tartib- lari asosiy tayanch hisoblangan. Boshqaruv tartiblari istilochilik yurish- lari bilan birga turli kodinishlarda tashkil qilinib, tajriba-sinovlardan odkazilgan holda o‘zgartirib borilgan.
Rossiya imperiyasining 0‘rta Osiyoda olib borgan bosqinchilik siyosa­tining davom ettirilishi natijasida mustamlakaga aylantirilgan hududlar kengayib borgan. Bosib olingan hududlarni boshqarish tartiblari va uning qanday bodishi kerakligi masalasi juda ko‘p hamda uzoq vaqt imperi­ya hukmron doiralarida turli soha vakillari ishtirokida muhokama qilin- gan. Ushbu masalani hal qilishda ehtiyotkorlik bilan uzoqni ko‘zlab ish kodish, hech nimada tavakkal qilmaslik tamoyiliga tayangan holda ish olib borilgan. Turkiston general-gubernatori S. M. Duxovskoy (1898­1901): «Turkiston odkasi boshqa odkalarga nisbatan tarixiy o‘tmishi, etnografik xususiyatlarini hisobga olgan holda alohida e’tibor berilishini talab qiladi», - degan edi.
P
odsho hukumati Toshkentni bosib olgandan so‘ng, 1865-yil 6-avgustda Aleksandr II «Turkiston viloyatini idora qilish to‘g‘risidagi Muvaqqat Nizom»ni tasdiqlaydi. Boshqaruv harbiy zobitlar qo‘liga o‘tadi. Ushbu nizomda boshqaruv tizimi «Harbiy-xalq boshqaruvi» nomi bilan gubernator qo‘lida harbiy va fuqarolik ishlari mujassamlashtirila- di. Viloyat bodimlarga bodinib, ularning boshliqlari bir vaqtning o‘zida harbiy komendant ham hisoblangan. Bodim boshliqlariga mahalliy aholi ustidan nazorat qiluvchi mustamlakachi hukumat vakillaridan tayinlana- digan boshqaruvchilar bo‘ysungan.

1908-1910-yillarda Turkiston oTkasini podsho topshirigT bilan taf- tish qilgan senator K. Palen ta’kidlaganidek, «o‘lkada eng kichik aha- miyatga ega boTgan boshqarav ham harbiy boshliqlar qo‘lida» boTgan. Mahalliy aholi vakillariga boshqaruvning eng quyi bosqichidagi lavo- zimlar berilgan. Bularga volost boshliqlari (mingboshilar), qishloq oqso- qollari, ovul boshliqlari, qozi, biy va ularning yordamchilari kirgan.
General-gubematorlik devoni katta vakolatlarga ega boMgan asosiy ijro- chi organ hisoblangan. Rossiya imperiyasidagi hech bir gubemada bunday katta vakolatga ega boMgan boshqaruv organi mavjud boMmagan. Turkiston oTkasi ma’muriy-hududiy jihatdan viloyatlarga boTinib, ulami o‘z qoTida fuqarolik va harbiy hokimiyatni birlashtirgan harbiy gubematorlar boshqar- gan. Viloyatlar uyezdlarga boTinib, ular harbiy zobitlar boshqaruvida boTgan. Uyezdlar uchastkalarga, volostlarga, qishloq va ovullarga boTingan. Uchast- kalami uchastka pristavlari boshqargan. Rossiya imperiyasi 0‘rta Osiyoning bosib olingan hududlarida o‘z hukmronligini saqlab qolish, uni mustahkam- lashni birinchi darajali vazifa hisoblagani uchun dastlab boshqaruv sohasida katta o‘zgarishlami amalga oshirmagan. Yuqori organlar nazoratida boTgan mahalliy aholi vakillaridan iborat quyi boshqaruv organlari va soliq tizimi saqlab qolingan. Quyi boshqaruvning saqlab qolinishiga asosiy sabab ma­halliy aholining ichki hayotiga dastlabki davrda keskin aralashish va aholi- ning an’anaviy turmush tarziga katta o‘zgartirishlar kiritish salbiy oqibatlami keltirib chiqarishi mumkin edi. Bundan tashqari yangi bosib olingan yer- larda hali qarshilik va norozilik harakatlari davom etayotganligi, boshqaruv tizimida faoliyat olib boruvchi odamlar boTmagani, oTka sharoitini toTiq bilmasliklari dastlabki vaqtda mahalliy aholi vakillarining quyi boshqaruv- da ishtirok etishiga yo‘1 bergan. Quyi boshqaruv tizimining saqlab qolinishi oTka ma’muriyatiga imperiya manfaatlari uchun xizmat qiladigan, oTkadagi sharoitlami yaxshi biladigan mahalliy aholi vakillaridan o‘zlariga eng
i