So‘z boshi xalqimiz shuni yaxshi bilishi kerak: oldimizda uzoq va mashaqqatli yo‘l turibdi. Barchamiz jipslashib, tinimsiz o‘qib

Amerikadagi ta’lim moliyasi 

---

86 
Butun Amerikada davlat boshlang‘ich va o‘rta maktablarining 
umumiy qiymatining 60 foizdan kamrog‘i mahalliy maktablar 
kengashi 
tomonidan 
to‘lanadigan 
soliqdan 
kelib 
chiqadi. 
Shuningdek, shtat hukumati har yili davlat maktablarining ishlashi 
uchun yillik byudjetining qariyb 40 foizini ajratadi. Ushbu pulning 
asosiy qismi davlat soliqlari va davlat ishchilari tomonidan 
to‘lanadigan soliqlardan yig‘iladi. 
Xususiy 
maktablarda, 
boshlang‘ich 
maktabdan 
tortib 
universitetgacha 
bo‘lgan 
vaqtgacha, 
o‘quvchilar ota-onalar 
tomonidan to‘lanadigan soliqlarga qo‘shimcha ravishda maktab 
to‘lovlarini to‘lashadi. Shuningdek, Amerikada yaxshi ishlaydigan 
ba’zi odamlar har doim xususiy maktablarga moliyaviy jihatdan 
yordam berishadi. 
 
2.3.4. Frantsiyada ta’lim tizimi 
Anchadan beri frantsuzcha ta’lim cherkov nazorati ostida edi. 
Bu cherkovga nafaqat nasroniylikni maktab o‘quv dasturiga 
qo‘shibgina qolmay, balki maktab o‘quvchilarini ham jalb qilishga 
imkon berdi. Napoleonni Frantsiyadagi ta’lim inqilobchisi deb 
hisoblash mumkin edi. Uning Frantsiyada ta’limni rivojlantirishga 
qo‘shgan hissasini eslab bo‘lmaydi. Masalan, 1802 yilda u 
tomonidan san’at va savdo maktablari tashkil etilgan. Ikkala 
muhandislik maktabining va 1802 yilgacha tashkil etilgan 
konchilikning rivojlanishiga hissa qo‘shganidan tashqari, u ham 
Frantsiya universitetining asoschisi bo‘lgan. 
Frantsiyada ta’limning ikki turi mavjud, ular: 
a) davlat maktablari kabi; 
b) xususiy shaxslar yoki guruhlar yoki diniy idoralar tomonidan 
tashkil etilgan xususiy yoki mustaqil maktablar. Ta’limning ikki turi 
nafaqat markazlashtirilgan, balki ikkala usul va tuzilish jihatidan 
o‘xshashdir. 
Biroq, 1882 yildagi va 1904 yildagi sekulyarizatsiya qonunlari 
(cherkov yoki diniy idoralarning maktablarni nazorat qilishiga 
to‘sqinlik 
qiladigan 
qonunlar) 
jamoatchilik 
yoki 
davlat 
maktablarining cherkovdan mustaqil bo‘lishlariga yordam bergan. 
Xuddi shu qonunlar katolik maktablarini nafaqat ixtiyoriy, balki 
davlatdan mustaqil bo‘lishga majbur qildi.
Katolik maktablari alohida o‘qituvchilar tomonidan va boshqa 
tomondan cherkov nazorati ostidagi ota-onalar guruhlari tomonidan 

---

87 
tashkil etilgan bo‘lsa ham, davlat maktablari hukumatga qarashli va 
bunday maktablarda majburiy yosh guruhlarining 70 foizdan ortig‘i 
qatnashmoqda.
Frantsiya. Shtat maktablarida o‘qish bepul, xususiy va katolik 
maktablarida esa bepul. 1850 yildagi Ta’lim to‘g‘risidagi qonun 
xususiy shaxslarga o‘rta maktablar ochishga imkon berdi. 1875 
yildagi Ta’lim to‘g‘risidagi qonun xususiy oliy o‘quv yurtlarini 
tashkil etishga imkon berdi, 1886 yildagi xususiy boshlang‘ich 
maktablarning tashkil etilishi huquqiy jihatdan qo‘llab-quvvatlandi 
va 1919 yildagi Ta’lim to‘g‘risidagi qonun xususiy texnik 
institutlarning tashkil etilishiga huquqiy yordam berdi. 
6 va 13 yoshli bolalar uchun mo‘ljallangan 1882 yilgi Ta’lim 
to‘g‘risidagi qonunga binoan 1936 yilda qabul qilingan ta’lim 
to‘g‘risidagi qonun 14 yilga uzaytirildi. 1959 yilda qabul qilingan 
Ta’lim to‘g‘risidagi farmonga binoan 16 yoshga uzaytirildi.