So‘z boshi xalqimiz shuni yaxshi bilishi kerak: oldimizda uzoq va mashaqqatli yo‘l turibdi. Barchamiz jipslashib, tinimsiz o‘qib

I BOB. QIYOSIY TA’LIM VA QIYOSIY 
PEDAGOGIKANING FAN SIFATIDA RIVOJLANISHI 
1.1. Qiyosiy ta’lim tushunchalari va ularning zamonaviy 
ta’lim amaliyotiga ta’siri 
Qiyosiy ta’lim yoki komparativistika dastlab falsafa fanlari 
sohasida shakllangan bo‘lib, turli masalalarni, jumladan, o‘sib 
kelayotgan yosh avlod ta’lim-tarbiyasi muammolarining jahon 
mamlakatlarida rivojlanish masalalarini ham o‘rgangan. Qadim 
zamonlardayoq, falsafiy ta’limotlar mazmunida turli xalqlar va 
mamlakatlarda bolalarga qanday ta’lim - tarbiya berganliklari 
to‘g‘risida anchagina ma’lumotlar mavjud edi. Ularda ta’lim - 
tarbiya metodlari va qadriyatlari umumlashtirilgan bo‘lib, katta 
avloddan 
yosh 
avlodga 
hayotiy 
tajribani 
qanday 
etkazilayotganligining o‘ziga xos jihatlari tahlil qilingan edi. 
Zamonaviy tilda qiyosiy ta’lim komparativistika deb ham 
ataladi. Komparativizm (lot. comparativis-qiyosiy) qiyoslash va 
taqqoslash ma’nosini anglatib, tarixiy taraqqiyot tendensiyalarining 
o‘xshash va farqli jihatlarini aniqlash, o‘xshash hodisalarning o‘zaro 
mos jihatlarini ajratishni o‘zida mujassamlashtiradi. Ingliz tilida “to 
compare” ham “taqqoslash” degan ma’noni anglatadi.
Mustaqil falsafiy tushuncha sifatida komparativizm turli fan 
sohalarida, shuningdek, adabiyotshunoslikda turli xalqlar badiiy 
adabiyotida obraz va syujetlar rivojlanish jarayonini qiyosiy tarixiy 
tahlil etishda qo‘llaniladi. Ta’lim nazariyasida “komparativistika” 
tushunchasi “qiyosiy pedagogika” tushunchasi bilan bir sinonik 
qatorda turadi. Shuning uchun pedagogikaning bu sohasini - 
pedagogik komparativistika” deb atasa ham xato bo‘lmaydi. 
Tadqiqotchilarning ta’kidlashicha, chet el manbalarida ko‘proq 
- qiyosiy pedagogika” emas, balki - qiyosiy ta’lim” atamasi 
ishlatiladi. Zero, - ta’lim” (mg.education”) so‘zi pedagogika (- 
pedagogie”) so‘ziga nisbatan keng ma’noda qo‘llaniladi. Chet el 
pedagogik an’anasiga ko‘ra - ta’lim” so‘zi rivojlanish, ta’lim va 
tarbiya birligini anglatadi. Shu bilan bir qatorda pedagogika faqat 
bolalarning ta’limi va tarbiyasiga taalluqli tushuncha sifatida 
qo‘llaniladi.
Shuning uchun ham chet el ta’rifida - qiyosiy ta’lim” (- 
education compare”) iborasini - qiyosiy pedagogika” (“pedagogie 
comparative”) ga nisbatan ko‘proq ishlatilishini kuzatamiz. Biz - 
qiyosiy pedagogika”, - pedagogik komparativistika”, - qiyosiy 

---

7 
ta’lim” va - komparativistika” tushunchalarini bir ma’nodosh so‘zlar 
qatorida qo‘llaymiz. Chunki bir qancha farqli jihatlariga 
qaramasdan, zamonaviy pedagogik nazariyasi va amaliyotida bu 
tushunchalar tez-tez aynan bir xil hodisa va jarayonlarni belgilashda 
ishlatiladi. Shuni alohida ta’kidlash lozimki, bugungi kunda - 
qiyosiy pedagogika” tushunchasi O‘zbekistonda kengroq tarqalgan.
Umuman olganda, qiyosiy ta’lim turli mamlakatlarda maorif, 
ta’lim 
va 
tarbiyaning 
o‘ziga xos jihatlarini o‘rgatuvchi 
pedagogikaning mustaqil tarmog‘i sanaladi. Qiyosiy ta’lim keng 
ma’noda dunyoning turli davlat va hududlarida ta’limning holati, 
qonuniyatlari va rivojlanish tendensiyalarini o‘rganuvchi fan sohasi 
bo‘lib, xorij tajribasini qo‘llash yo‘li orqali milliy ta’lim tizimini 
o‘zaro boyitish usullarini ishlab chiqadi. 
Qiyosiy pedagogikaga yanada aniqroq ta’rif beradigan bo‘lsak, 
u pedagogikaning mustaqil fan sohasi sifatida dunyoning turli davlat 
va mamlakatlarida pedagogika nazariyasi va amaliyotining 
rivojlanish tendensiyalari, qonuniyatlari va holatini o‘zaro taqqoslab 
o‘rganadigan fandir.
Shuningdek, u umumiy tendensiyalarning milliy va regional 
o‘ziga xosligining mos va farqli jihatlarini ajratib ko‘rsatadi hamda 
milliy ta’lim tizimini xorij tajribasi orqali o‘zaro boyitish shakl va 
usullarini ishlab chiqadi. “Qiyosiy pedagogika”ni tushunishga 
nisbatan bu yondashuvlarning har biri uning o‘ziga xos mohiyatini 
ochib beradi. 
Birinchidan, u pedagogika fanining aniq muayyan sohasi.
Ikkinchidan, dunyoning turli davlat va hududlarida maorif, 
ta’lim, tarbiya, pedagogika nazariyasi va amaliyotining rivojlanish 
jarayonini o‘rganishga yo‘naltirilgan.
Uchinchidan, qiyosiy taqqoslash darajasidagi tahlil xorij 
tajribasini ma’lum darajada qo‘llash uchun amalga oshiriladi.
To‘rtinchidan, milliy ta’lim tizimini o‘zaro boyitishning o‘ziga 
xos shakl va usullari ajratib ko‘rsatiladi.