So‘z boshi xalqimiz shuni yaxshi bilishi kerak: oldimizda uzoq va mashaqqatli yo‘l turibdi. Barchamiz jipslashib, tinimsiz o‘qib

 
1.2. Qiyosiy ta’limning tarixiy rivojlanishi va qiyosiy tahlili 
Ta’lim va qiyosiy ta’lim tushunchalar sifatida har xil talqin 
qilinishi mumkin. Sababi shundaki, turli tomonlardagi turli xil 
odamlar ularni turli nuqtai nazardan ko‘rishadi. Boshqacha qilib 
aytganda, Ta’lim va qiyosiy ta’lim tushunchalariga juda ko‘p 
ta’riflar bo‘lishi mumkin. 
Ta’limni 
aniq 
ta’rifga 
bog‘lash 
juda 
qiyin, 
chunki 
kontseptsiyani turli tomonlardan anglash mumkin. Tushunchada 
ikkita lotin so‘zlari kuzatilgan. Lotin so‘zlari (a) Ta’lim oluvchi va 
(b) Ta’lim beradi. Ta’lim oluvchini "tashqariga chiqarish" yoki 
"tashqariga chiqarish" deb talqin qilish mumkin bo‘lsada, Educare 

---

13 
boshqa tomondan "tarbiyalash" yoki "ko‘tarish" degan ma’nolarni 
anglatadi. Lotin so‘zlarining ikkita talqini shubhasiz ko‘proq. faqat 
maktab tomonidan nima taklif qilinishi mumkin. 
Shaxsning o‘zini - o‘zi anglashi, milliy ongni rivojlantirishi, 
birlikka yordam berishi va ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, ilmiy - 
madaniy va texnologik jarayonga intilishi uchun shaxsni jamiyatga 
samarali integratsiyalash vositasi. 
Ta’lim madaniyati bilan bog‘liq holda, Nduka (1982) bu 
tushunchani odamlarning hech bo‘lmaganda bir qismini madaniy 
etkazish jarayoni deb biladi.
Ushbu bosqichda biz ta’limni shaxsning o‘z jamiyatiga 
integratsiyalashishi, uning ijtimoiy madaniyatining targ‘ibotchisi, 
o‘z jamiyatining rivojlanishiga hissa qo‘shishi va o‘zi mustaqil 
ravishda tura oladigan voyaga etgan shaxs sifatida shakllanishini 
ta’riflashimiz mumkin. 
Qiyosiy ta’limning ma’nosi: 
Tabiiyki, odamlar atrofdagi narsalarni, ayniqsa bunday narsalar 
turli joylarda bo‘lganda taqqoslashni odat qiladilar. Bu insonning 
oradagi munosabatni yoki taqqoslanayotgan narsalar orasidagi 
munosabatni bilishni istashi natijasida sodir bo‘lishi mumkin. Inson 
o‘zidan oldin ikkita narsani tanlashni xohlasa, o‘zini shu turdagi 
biznesga jalb qilishi mumkin. 
Taqqoslash g‘oyasi faqat ta’lim biznesidagi odamlar uchun xos 
emas. Uydagi yoki boshqa joyda bo‘lgan bolalar ota - onalarini 
taqqoslashadi, chunki ulardan biri boshqasiga qaraganda ko‘proq 
mehrli bo‘lishi mumkin. Maktab o‘quvchilari, shuningdek 
o‘qituvchilar ular bilan birga bo‘lmaganda, o‘qituvchilarini 
taqqoslashadi. Ota-onalarning o‘zlari o‘z farzandlarini ma’naviy va 
ilmiy jihatdan taqqoslashlari mumkin. 
Taqqoslash biz bir vaqtning o‘zida ikkita yoki undan ko‘p 
narsaga ega bo‘lgan joyda yoki ular orasidagi munosabatlarni 
yaxshiroq tushunish yoki yaxshiroq tanlash uchun amalga oshirilishi 
mumkin. 
Boshqa tushunchalar singari qiyosiy ta’lim ham har xil 
talqinlarni yoki ta’riflarni 
o‘ziga tortadigan tushunchadir. 
Boshqacha 
qilib 
aytadigan 
bo‘lsak, 
ko‘plab 
Ta’lim 
Comparativistlari kabi ko‘plab ta’riflar mavjud. Adeyinka (1994) 
kontseptsiya uchun quyidagi ta’riflarni beradi. 
(a) Ikki yoki undan ortiq ta’lim tizimini o‘rganish. 

---

14 
(b) Boshqa mamlakatlarda ta’limning falsafasi, maqsadlari, 
siyosati va amaliyoti muayyan mamlakatda ta’limning umumiy 
rivojlanishiga, siyosati va amaliyotiga qanday ta’sir qilishini 
o‘rganish. 
(c) O‘tmishda, asrlar va qit’alarda ta’limning rivojlanishi ba’zi 
mamlakatlarda 
ta’limning 
rivojlanishiga 
qanday 
ta’sir 
ko‘rsatganligini o‘rganish. 
(d) Ta’lim tizimining turli darajalarida davlat siyosatini amalga 
oshirish yoki amalga oshirish uchun o‘rnatilgan ikkita yoki undan 
ko‘p mamlakatlarning maktab tizimlarini va ma’muriy texnikani 
o‘rganish. 
Yaxshi (1962) ga ko‘ra qiyosiy ta’lim - bu o‘z mamlakatidan 
tashqarida ta’lim muammolarini tushunishni kengaytirish va 
chuqurlashtirish maqsadida turli mamlakatlardagi mavjud ta’lim 
nazariyasi va amaliyotini taqqoslash bilan shug‘ullanadigan 
o‘rganish sohasi. Yuqoridagi ta’riflardan qiyosiy ta’limni o‘rganish 
jalb qilingan shaxsga o‘z mamlakatidan tashqarida ta’lim tizimini 
yaxshiroq bilish imkoniyatini beradi. 
Kandel (1957) uchun qiyosiy ta’lim - bu turli xil falsafalarni 
nafaqat nazariyalarga, balki amalda mavjud bo‘lgan amaliy 
tajribalarga asoslangan taqqoslashdir. Yuqoridagi ta’rifdan ko‘ra 
Kandel taqqoslama ta’lim falsafasini taqqoslashdan tashqari, 
haqiqiy ta’lim amaliyotini taqqoslash taklifini beradi. Ehtimol, 
ta’rifdan qiyosiy ta’limni pragmatik deb hisoblash mumkin. 
Mallinson (1975) qiyosiy ta’lim tushunchasiga qo‘shgan 
hissasida mavzuni quyidagicha belgilaydi. 
O‘zaro o‘xshashliklar va farqlarni aniqlash uchun boshqa 
madaniyatlar va boshqa ta’lim tizimlarini tizimli tekshirish va nima 
uchun ko‘pincha hamma uchun umumiy bo‘lgan muammolarga (va 
qanday natija bilan) yechimlar taklif qilingan. 
Qiyosiy ta’lim kontseptsiyasiga bag‘ishlangan o‘z fikrida 
Adejumobi (1994) kontseptsiyani ma’lum bir jamiyat yoki 
madaniyat yoki turli jamiyatlar va madaniyatlar o‘rtasida mavjud 
bo‘lgan o‘xshashlik va farqlarni tanqidiy o‘rganish sifatida 
belgilaydi. 
Adejumobi tomonidan berilgan ta’rifdan ko‘rinib turibdiki, 
ta’lim tizimlarini taqqoslash g‘ g‘ oyasi faqat mamlakatlar yoki 
jamiyatlarga xos emas, lekin u mamlakat yoki jamiyat ichida ham 
sodir bo‘lishi mumkin. 

---

15 
Xuddi shu tomirda Osokoya (1992) quyidagilarni kuzatdi: 
Qiyosiy ta’lim bu ta’lim nazariyasi va amaliyotini jamiyat, 
davlat, mintaqa va millatlar ichida taqqoslash bo‘lishi mumkin yoki 
olimlar ta’lim dasturlari, nazariyalari va amaliyotlarini hatto bitta 
jamiyat ichida taqqoslash bilan shug‘ullanishlari mumkinligini 
hisobga olsak, davlatning mahalliy ma’muriyatlari ichida, 
mamlakatning davlatlari va qit’a mamlakatlari o‘rtasidagi ta’lim 
dasturlarini qiyosiy o‘rganish deb e’tirof etish mumkin. 
Alabietal (1998) qiyosiy ta’limni quyidagicha ko‘rib chiqadi; 
milliy, infratuzilma va xalqaro miqyosdagi turli xil ta’lim tizimlarini 
taqqoslash usuli. 
Ularning ta’rifining asosiy mazmuni shundan iboratki, ta’lim 
falsafalari, tizimlari va amaliyotlarini taqqoslash, ikki madaniyat 
yoki alohida mamlakatlar uchun xos emas, ammo bu sohada boshqa 
olimlar tomonidan ta’kidlanganidek, ularni mahalliylashtirish ham 
mumkin. 
Qiyosiy ta’lim kontseptsiyasiga bo‘lgan munosabatida Awolola 
(1986) ushbu mavzuni ta’limning maqsadi va vazifalarini, 
o‘qitishning o‘quv uslublarini, o‘qituvchi - o‘quvchilar o‘rtasidagi 
munosabatlarni, maktab taqvimini, intizom uslubini, maktab 
binolarini loyihalashni o‘rganish sifatida belgilaydi.