So`zlarini Ko`p ishlatdik. Masalan, xisoblash tizimi bitta yoki bir nechta dasturni bajaradi, ot to`shiriqni rejalashtiradi, dasturlar ma’lumotlar almashadi va xokazo

Rasm 7.2. Jarayon xolatining yanada to`liq diagrammasi
Tizimda paydo bo`layotgan xar qanday yangi jarayon tayyorlik xolatiga tushadi. 
Operatsion tizim rejalashtirishning biror bir algoritmidan foydalanib, tayyor 
jarayonlardan birini tanlab, uni bajarilish xolatiga o`tkazadi. 
Bajarilish xolatida jarayon dasturiy kodini bevosita bajarilishi ro`y beradi. 
Jarayonning bu xolatidan uchta sabab bo`yicha chiqish mumkin:

OT bu jarayonning faoliyatini to`xtatadi;

U o`z faoliyatini ma’lum xodisa ro`y bermaguncha davom ettira olmaydi va 
OT uni “kutish” xolatiga o`tkazadi;

Xisoblash tizimida uzilish ro`y berishi bilan (masalan, bajarilishga ajratilgan 
vaqt tugashi bilan taymerdan uzilish) uni tayyorlik xolatiga o`tkaziladi.
Kutish vaqtlari tayyorgarlik xolatiga jarayon, kutilayatgan xodisa ro`y berishi bilan 
o`tadi va u yana bajarilish uchun tanlanishi mumkin. Keyinchalik rejalashtirish 

---

algoritmi xaqida so`z borsa, bizning modelda yana bir operatsiya qo`yiladi: bu 
jarayon prioritetini o`zgarishidir.
Jarayonni yaratish va tugallash operatsiyalari bir marttalik operatsiyalardir, chunki 
ortiq qo`llanilmaydi ba’zi tizimli jarayonlar, xisoblash tizimi ishi vaqtida xech 
qachon tugallanmaydi. 
Jarayon xolatini o`zgarishi bilan bog`liq bo`lgan, ho u ishga tushirish yoki 
blokirovka bo`lsin, qoida bo`yicha Ko`p martalik xisoblanadi.
Jarayon konteksti va process Control Block (jarayon diskriptori)  
OT, jarayon ustidagi amallarni bajara olishi uchun, xar bir jarayon OTda ma’lum 
ma’lumotlar strukturasi sifatida tasvirlanishi lozim bu struktura(tuzilma) shu 
jarayonga xos ma’lumotlarni o`z ichiga oladi. Bu ma’lumotlar quyidagilar: 

Jarayon xolati

Jarayon dasturli(schyotchigi) hisoblagichi, yoki boshqacha qilib aytganda, 
jarayon uchun keyingi bajariladigan komanda adresi.

Protsessor registri tarkibi.

Xotirani boshqarish va protsessordan foydalanishni rejalashtrish uchun zarur 
ma’lumotlar (jarayon prioriteti, adres makoni, o`lchami va joylashgan o`rni 
va xokazolar.)

Xisob (qayd) ma’lumotlari jarayon identifikatsiya nomeri, qaysi 
foydalanuvchi uning ishini initsializatsiya qildi, jarayonning protsessordan 
foydalanish umumiy vaqti va xokazolar

Kiritish –chiqarish qurilmalari bilan bog`liq ma’lumotlar(masalan, jarayonga 
qanday qurilmalar bog`langan, ochiq fayllar jadvali va xokazolar).
Albatta bu ma’lumotlar tizimini va tarkibi xar bir OTga bog`liqdir. Ko`pgina 
OTlarda jarayonni xarakterlovchi ma’lumot bitta emas, balki bir nechta 
ma’lumotlar strukturaida saqlanadi. Bu strukturalar xar xil nomlanishi, yuqorida 

---

keltirilgan ma’lumotlarni bir qismini yoki qo`shimcha ma’lumotlarni xam o`z 
ichiga olishi mumkin. Uni jarayon diskriptori, PCB (Process Control Block) yoki 
jarayonni boshqarish bloki deb nomlash mumkin.