Sırtqı tálim bólimi Mektepke shekemgi tálim baǵdarı “Matematıkalıq túsiniklerdi qáliplestiriw teoriyası hám texnologiyası”

II bap Matematık oyınlardı shólkemlestiriw arqalı elementar matematık túsiniklerdi qáliplestiriw.

1. 
   Úlken topar jasındaǵı balalardıń san-sanaq haqqındaǵı matematıkalıq qıyalların qáliplestiriw.
   

Úlken topar jasındaǵı balalardıń san-sanaq.

Bizge belgili, 5 ishinde bolǵan teń hám teń bolmaǵan (bir kóp yamasa bir kem) muǵdardaǵı zatlardıń eki kompleksin salıstırıw balalarǵa birinshi beslik sanınıń qalayınsha payda boliwin úyretedi
Teń, teń emes, kóp, kem hám sanaqtıń koefficientlerdi anıqlaw ushın eki topar predmetlerin birme-bir salıstırıwl usılların balalar sanasına jetkiziw maqsetinde jıynaqlardı teńlestiriwge tiyisli tapsırmalar beriledi, mısalı: «Hámme balalarǵa jetetuǵın keseler alıp kel», — hám taǵı basqa.
Balalardı zatlardı tártip penen shep tárepten ońǵa qaray sanawǵa, sanaq juwmaǵınıń atınıń aytıwǵa úyretiw sanaq kónlikpeleriniń bekkemleniwine alıp keledi.
Úlken toparda sandı yadta saqlap qalıw bekkemlenip barıladı. Onıń ushın predmetlerdi sanap shıǵıw shınıǵıwları áste – aqırınlıq penen quramalastırılıp barıladı. Mısalı, balalarǵa bir waqıtta eki san aytıladı, tezlik penen eki qıylı predmetti yamasa birdey degi, biraq bir-birinen reńi yamasa kólemi tárepinen parıq etetuǵın predmetlerdi sanap shıǵıw usınıs etiledi. Predmetler atı olardıń jaylasıw ornı menen baylanısadı.
Balalar sandı yadta eslep qalıwǵa, predmetlerdi birlep alıwǵa, sanlardıń alınǵan hár bir predmet penen munasábetin anıqlawǵa, orınlanǵan tapsırma haqqında esabat beriwge úyretiledi. Birpara keńislikdegi qıyallar ózine salıstırǵanda predmettiń jaylasıw ornı aldında, arqasında, shepte, ońında: qaǵaz beti maydanında suwretlengen predmetlerdiń jaylasıwı joqarıda, tómende, shep tárepte, oń tárepte, ortada sıyaqlılar bekkemlenedi.
10 ishinde sanaw. Eki toplamdaǵı elementlerdi salıstırıw tiykarında ekinshi beslik sanın payda etiwi hám 10 ǵa shekem sanawdı úyretiw ushın orta toparda birinshi beslik sanın payda etiw kórsetiledi.
Túrli ólshemde yamasa túrli maydandı iyelewshi predmetler kompleksin salıstırıw kónlikpesi sanaq áhmiyetin hám salıstırılatugin eki jıynaqlar elementlerin birlep salıstırıwda anıqlaw usılların túsiniw, teń, kóp, kem munasábetlerin anıqlaw imkanıyatın beredi. Mısalı, qaysı almalar kóbirek—qizil alma yamasa jasıl alma, qaysı guller kóbirek—sarı guller yamasa aq gullerme— áne usılardı anıqlaw ushın, eger keyingileri birinshilerge salıstırǵanda úlken aralita jaylasqan bolsa, predmetlerdi sanap shıǵıw hám olar sanın yamasa 2 topar predmetlerin bir-birine salıstırıw zárúr. Bunda salıstırıw ústine qoyıw, yamasa qasına qoyıw usıllarınan paydalanıladı. Balalar toparlardan birinde artıqsha predmct payda bolǵanın, sonday eken, bul topar daǵı predmetler kóbirek, basqa toparda bolsa bir predmettin jetispewshiligin, sonday eken, bul toparda predmetler kemrek ekenligin kóredi.^11v
Sanı kemrek toparǵa bir predmetti qosıw yamasa sanı artıqlaw topardan bir predmetti alıp qoyıw jolı menen toparlardı teńlestiriw nátiyjesinde balalar salıstırılıp atırǵan sanlardan hár birin payda etiw usılların ózlestirip aladı.
Kóbirek, kemrek munasebetleriniń óz-ara baylanısın kórip shıǵıw balalarǵa kelesinde sanlar ortasındaǵı munasebetlerdiń óz-ara simmetriyalıq ózgesheligin úyreniwge imkanıyat beredi.
Didaktik materialdı almastırıp turıw, birme-bir tapsırmalar beriw balalarǵa hár bir sandı payda etiw usılların jaqsılaw ańlap alıwda járdem beredi.
Balalarda 10 ǵa shekem sanawdi úyretiw hám bekkemlew ushın hár qıylı shınıǵıwlardan, mısalı, «Tap sonsha kórset» shınıǵıwınan paydalanıladı.
10 ǵa shekem bolǵan predmetlerdi sanaw. Predmetlerdi sanaw shınıǵıwları quramalasip baradı. Bır jola hár qıylı predmetlerdiń 2 toparın (6 dana kese yamasa 7 keseni sanań) yamasa birdey kóriniske iye. biraq bir-birinen reńi, forması yamasa úlken-kishiligi menen ajralıp turıwshı (7 úlken hám 8 kishkene túymeshelerdi), 2 topar predmetlerin payda etiw shınıǵıwları menen birgelikte tek ǵana eki topar daǵı predmetlerdi sanawdi gana emes, bálki olardı málim oringa, mısalı, qaǵaz betiniń kórsetilgen bólegine: joqarıǵa, tómenge, shepke, ońǵa, ortasına jaylastırıw tapsırig'i da beriledi. Azmaz keyin tárbiyashı kórsetpesi tiykarında, balalar predmetlerdi bettiń joqarı yamasa tómengi, oń yamasa shep shetlerine, joqarıdaǵı oń múyeshi, tómendegi shep múyeshine jaylastıradı
Tárbiyashı balalarǵa bunday tapsırmalardı beriwden aldın olardı qaǵaz betiniń tiyisli bólimlerin tabıwda arnawlı túrde shınıǵıw ettiredi.
Uyreniw rawajlanıwdan aldin boliwi kerek. Balanıń ozi ne zatqa uqipli ekenligi emes, balkim úlkenlerdiń jardemi hám basshiligi arqalı ne qila aliwina itibar qaratıw kerek. L. S Vygodskiy “proksimal rivojlanısh zonasi” na itibar qaratıw kerekligin aytip otedi.
Tartipli oy-pikirler, jaqsi rawajlangan daslepki túsinikler, oz waqtinda rawajlangan aqiliy qabiletler mektepte balalardı keying jetiskenliklerdi ooqıtıwdin gilti bolip xizmet qiladı.
Kundelik turmista uyreniw epizodik esaplanadı. Matematık rawajlanıw ushın barshe bilimlerdiń izbe-iz beriliwi ayriqsha ahmiyetke iye .Matematıka tarawinda bilimler balanıń jasi hám rawajlanıw darejesin esapqa algan aste-aqırınlıq penen quramalasiwi kerek.
Balalardıń kishi tajriybesin esapqa algan halda, uyreniw tiykarınan induktiv tárizde dawam etedi: birinsh nawbette úlkenler jardeminde anıq bilimler toplanadı, keyin olar qagiydalarga ulıwmalastıriladı.