Standartlashtirish tarixi va rivojlanishi to‘g‘risida Milliy standartlar va ularning turlari Standartlarning turlari

Yo‘riqnoma (qoidalar) - instruksiya (pravila) - bu ishlarni yoki ularning ayrim bosqichlarini mazmuni va tarkibini belgilovchi me’yoriy hujjatdir.
Standartlashtirish bo‘yicha me’yoriy hujjatlarga shuningdek rahbariy hujjatlar, me’yorlar va qoidalar (qurilish, sanitariya, ekologik qoidalar va b.), tavsiyalar, texnik-iqtisodiy va ijtimoiy axborot tasniflagichlari ham kiradi.
Xalqaro va hududiy standartlar O‘z DSt ISO/IEC 21:2001 bo‘yicha O‘zbekiston davlat standartlariga qayta rasmiylashtirilib qo‘llaniladi.
CHet el standartlari – O‘z DSt 1.7:1998 bo‘yicha qayta rasmiylashtiriladi.
Uzluksiz ta’lim tizimida O‘zbekiston davlat standartlari Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi.
Ixtiyoriy me’yoriy hujjatlarni qo‘llanish (amal qilish) maqsadida respublikada texnik reglament mavjud bo‘lganda qo‘llanilishi majburiy bo‘lmagan me’yoriy hujjatlar ishlab chiqiladi.
Me’yoriy hujjatlarni belgilash tartibi o‘rnatilgan:
a) davlat ahamiyatidagi me’yoriy xujjatlar:
– O‘zbekiston davlat standarti – O‘z DSt;
– O‘zbekiston umumdavlat tasniflagichi – O‘z DT
– O‘zbekiston rahbariy hujjati – O‘z RH
– O‘zbekiston tavsiyanomalari – O‘z T.
b) tarmoq darajasidagi me’yoriy hujjatlar:
– tarmoq standarti – TSt;
– tarmoq tasniflagichi – TT;
– texnik shartlar – TSh;
– rahbariy hujjat – RH;
– tavsiyalar – T.
v) ma’muriy-hududiy axamiyatdagi me’yoriy hujjatlar:
– ma’muriy-hududiy standart – MNSt ;
– tavsiyanomalar – T.
g) korxona ahamiyatidagi me’yoriy hujjatlar:
– texnik shartlar – TSh;
– korxona standarti – KSt.
Demak, barcha darajadagi me’yoriy hujjatlarning belgisi hujjat matnining qaysi tilda yozilganligidan qat’iy nazar, davlat tilida lotin yozuvidagi qisqartmalar (abbreviaturalar) bilan belgilanadi.
Abbreviaturalar quyidagilarni ifodalaydi: O‘z – O‘zbekiston; D – Davlat; T – Tasniflagich, Tarmoq, Tavsiyanoma; R – Rahbariy; H – Hujjat, Hududiy; Sh – Shart; K – Korxona; M – Mamuriy; St – Standart
Davlatlararo standart belgisi (GOST) russ tilida saqlanadi. Standartlar darajasi, ularning tasdiqlash darajalari va O‘z SDT standartlarining turlari 9.4-rasmdagi sxemada keltirilgan.
Xalq iste’moli nooziq mollarini tayyorlash va haridga chiqarish uchun namunalar (etalonlar) ning texnik tavsiflarini ishlab chiqish ruxsat etiladi. Texnik tavsiflar davlat ro‘yxatidan o‘tkazilmaydi, chunki ular ushbu guruhdagi bir turli mahsulotga umumiy talablarni o‘rnatuvchi me’yoriy hujjatlar asosida ishlab chiqiladi.
Standartlashtirish ob’ektining o‘ziga xos xususiyatidan va unga o‘rnatilgan talablaridan kelib chiqib quyidagi turdagi standart ishlab chiqiladi: asos bo‘luvchi standartlar; mahsulot (xizmat)ga standartlar; ishlar (jarayonlar)ga standartlar; nazorat usullari (sinash, o‘lchash, tahlillar) standartlari.