«старость и настоящее время: текущая ситуация, тенденции развития и предстоящие проблемы»

“Keksalik va hozirgi zamon: mavjud holat, rivojlanish tendensiyalari va istiqboldagi muammolar” 
mavzusidagi respublika ilmiy-amaliy konferensiya materiallari to‘plami
174
boʻlgani kabi hozir ham sevgi, e’tiqod, oila, mehr-oqibat, adolat kabi abadiy qadriyatlar 
mavjud va e’tirof etilmoqda. Biroq, bu qadriyatlar yaqinda odamning mutlaq qulaylik, 
barqarorlik, moddiy boylik, xudbinlik va hokimiyatga boʻlgan istagiga yoʻl ochdi.
Koʻpgina tadqiqotchilarning fikriga koʻra, shaxs qadriyatlar va me’yorlar 
toʻgʻrisidagi tayyor gʻoyalar toʻplami bilan tugʻilmaydi, u ularni asta-sekin, 
ijtimoiylashuv jarayonida oʻzlashtiradi, bu esa, bevosita shaxs rivojlanadigan muhitga 
bogʻliq. Yoshlarning qadriyatlarga yoʻnaltirilganligiga koʻplab omillar ta’sir qiladi. 
Shaxsning birlamchi ijtimoiylashuvi oilada sodir boʻladi. Bolada hali axloqiy gʻoyalar 
shakllanmaganligi sababli ota-onalar unga kattalarga hurmat, doʻstlashish qobiliyati, 
xushmuomalalik, jamiyatda xulq-atvor, axloq kabi ma’naviy qadriyatlarni singdiradilar. 
Aynan oilada turli vaziyatlarga munosabat namunalari oʻzlashtiriladi va koʻchiriladi.
Aksariyat insoniy qadriyatlar hokimiyat ta’siri ostida shakllanadi. Agar hayotning 
dastlabki bosqichlarida ota-onalar va oilaning fikri obroʻli boʻlsa, kelajakda tengdoshlar 
va doʻstlar katta rol oʻynaydi. Ijtimoiy doirani saqlab qolish va oʻzini oʻzi tasdiqlash 
uchun faoliyat sohasiga ega boʻlishni xohlaydigan bola, ma’lum bir guruh odamlarning 
xatti-harakatlari qoidalariga har tomonlama moslashadi va natijada ijobiy boʻlgan 
ma’lum qadriyatlarni oʻzlashtiradi [8]. 
Submadaniyatni yoshlarning hayotiy qadriyatlarini shakllantirishga ta’sir 
qiluvchi omillardan biri deb atash mumkin. Yoshlar submadaniyati deganda ma’lum 
bir yosh avlod madaniyati, umumiy turmush tarzi, xulq-atvori, guruh normalari, 
qadriyatlari va stereotiplariga ega boʻlgan ijtimoiy guruh tushuniladi. Submadaniyat 
– bu oʻz maqsadlari, qadriyatlari, ideallari, illyuziyalarining tashuvchisidir. U shaxs 
dunyoqarashining shakllanishiga sezilarli ta’sir koʻrsatadi. Ammo shuni ta’kidlash 
kerakki, soʻnggi yillarda submadaniyatlar oʻzgargan. Endi ularning oʻrnini yangi 
ijtimoiy harakatlar faol egallaydi. Shu munosabat bilan, yangi gʻoyalar va fikrlar 
ta’siri ostida qadriyatlarni qayta baholash mavjud. Shaxsda hayotiy qadriyatlarni 
shakllantirishda madaniyat va san’at ma’lum rol oʻynaydi. Filmlarni tomosha qilish, 
kitob oʻqish, musiqiy kompozitsiyalarni tinglash - bularning barchasi ongimizda iz 
qoldiradi. Ularning ta’siri ostida insonning dunyoqarashi, axloqi va boshqa hayotiy 
qadriyatlari va ustuvorliklari shakllanadi.
V.P.Tugarinovning yozishicha, qadriyatlar tasnifiga bagʻishlangan adabiyotlarda 
ularni “hayot va madaniyat qadriyatlariga boʻlish” mavjud. Hayot va madaniyat 
oʻrtasidagi farq aniq. Insonga hayot tabiat tomonidan berilgan, madaniyat esa odamlar 
tomonidan yaratilgan. Madaniyat qadriyatlari moddiy va ma’naviy qadriyatlarga 
boʻlinadi. Bu hayot qadriyatlari nazariyasini ishlab chiqish, bu tarbiyaviy xarakterdagi 

---