«старость и настоящее время: текущая ситуация, тенденции развития и предстоящие проблемы»

“Keksalik va hozirgi zamon: mavjud holat, rivojlanish tendensiyalari va istiqboldagi muammolar” 
mavzusidagi respublika ilmiy-amaliy konferensiya materiallari to‘plami
198
yangi davrga kelib ochlik, og‘ir mehnat, yuqumli kasalliklar, savodsizlik, jaholat 
singari inson hayotini qisqartiruvchi omillarni bartaraf qilish yo‘llari topildi. Insonga 
nisbatan buyuk burilish yuz berdi. Endi uning yoshligi ham, keksaligi ham birday 
qadrlanadigan bo‘ldi.
Zamonaviy xalqaro taqqoslash tizimi 1939-yili Sog‘liqni saqlash Amerika 
assotsiatsiyasi demografik seksiyasi tomonidan taklif qilingan yosh kvalifikatsiyasi 
bo‘yicha o‘tkaziladi. Unga ko‘ra 1 yoshgacha – chaqaloqlik, 1 – 4 – maktabgacha 
yosh, 5 – 14 – maktab yoshi, 15 – 24 yosh – o‘smirlik davri, 15 – 44 yosh – eng 
faollik davri, 44 – 64 – o‘rta yosh, 65 – 74 yosh – keksalikning ilk davri, 75 yoshdan 
keyin – keksalik davri
76
. 
Albatta, hamma xalqlarda ham bu ko‘rsatkichlarga rioya qilishning imkoni yo‘q, 
zero, bir qator Afrika, Lotin Amerikasi va Osiyo xalqlarida o‘rtacha umr davomiyligi 
hali rivojlangan mamlakatlar darajasidan ancha past. 
Zamonaviy tibbiyot yutuqlari yashashning o‘rtacha davomiyligini ancha uzaytirgan 
bo‘lsa-da, uning eng yuqori chegarasida katta o‘zgarish yuz bermadi. Bronza davri 
kishisining o‘rtacha yashash davomiyligi 18 – 20 yosh, Rim imperiyasining boshlang‘ich 
davrida bu ko‘rsatkich 23 yoshgacha uzaydi, faqat XIX asr oxiriga kelib 70 yoshga 
yaqinlashdi, XXI asr boshida ayrim mamlakatlarda bu ko‘rsatkich 80 yoshdan oshdi, 
natijada XX asrda 65 yoshdan katta kishilarning aholi umumiy sonidagi ulushi uch 
– to‘rt marta ko‘paydi
77
. 
Kuchayib borayotgan aholining qarish jarayoni so‘nggi o‘n yilda jamiyatda keksa 
avlodning ijtimoiy-iqtisodiy roli jiddiy o‘zgarganiga alohida e’tiborni jalb qilmoqda. 
Ayni paytda “keksalik” tushunchasining umumiy ta’rifi mavjud emas, zotan turli 
jamiyatlarda u insonning jismoniy faolligi va ijtimoiy rolidagi o‘zgarishlarga qaratilgan 
bo‘ladi. Masalan, odamlar nabirali bo‘lganda yoki pensiyaga chiqib, kamroq ishlab 
boshlaganda keksa hisoblanadi, ammo ko‘pchilik mamlakatlarda biologik yosh, ya’ni 
ma’lum davr yashagan kishi keksa hisoblanadi. Bunday holatda asos qilib biologik 
davrlashtirish olinadi, unga ko‘ra keksalik inson hayotining ma’lum davri bo‘lib, 
u organizm avlod qoldirish qobiliyatini yo‘qotishi bilan boshlanadi va sog‘liqni 
yo‘qotib borishdan o‘limgacha davom etadi. Shu tariqa keksalik 45–50 yoshdayoq 
boshlanishi kerak, zero demografiyada insonning avlod qoldirishga qobiliyatli davri 
15–49 yosh, tug‘ilish past bo‘lgan hollarda 15–44 yosh qilib belgilangan. Ammo 
76
Русанова Н.Е. Понятие возраста в демографии и совремнное старшее поколение / Народонаселение, 
– №2, 2013. – С. 63 – 64.
77
Василенко Н.Ю. Социальная геронтология: Учебное пособие. – Владивосток: ТИДОТ ДВГУ, 2005. 
– С. 22.

---