Statikaning asosiy tushuncha va qoidalari

1. Silliq sirt yoki tayanch. Ishqalanish e‘tiborga olinmaydigan sirtga silliq sirt deyiladi.
Sirt bilan jism orasida ishqalanish bo’lmaganda jism sirt bilan biror nuqtada tayanib turgan bo’lsa, silliq sirt jismni sirtni shu nuqtasiga o’tkazilgan normal bo’yicha harakatini cheklaydi. Shu sababli silliq sirtning reaksiya kuchi sirtga o’tkazilgan normal bo’yicha yo’nalgan bo’ladi (1-rasm, a). To’sin А nuqtada polga, В nuqtada vertikal devorga tayangan bo’lsa (1-rasm,б), polning va vertikal devorning reaksiya kuchlari А va В nuqtalarga o’tkazilgan perpendikulyar bo’yicha yo’naladi.
2
. Arqon, ip. М shar egiluvchan, cho’zilmaydigan ip yordamida biror A nutqaga osib qo’yilgan bo’lsa, u holda ipning bog’lanish reaksiya kuchi ip bo’ylab osilish nuqtasi tomonga yo’nalgan bo’ladi (1-rasm, в).
3. Tsilindrik sharnirli bog’lanishlar. Umumiy o’q yoki nuqta atrofida aylana oladigan ikkita jism orasidagi bog’lanishga sharnir deyiladi. АВ jism shunday sharnir yordamida qo’zg’almas D tayanchga mahkamlangan bo’lsin (2-rasm). U holda jismning A uchi sharnir o’qiga perpendikulyar biron – bir yo’nalishda siljiy olmaydi. Demak, silindrik sharnirning reaksiya kuchi sharnir o’qiga perpendikulyar tekislikda istalgan yo’nalishga ega bo’lishi mumkin.
Masala yechishda reaksiya kuchini aylanish o’qiga perpendikulyar tekislikda yotuvchi х va у o’qlarga parallel yo’nalgan tashkil etuvchilarga ajratib, jismning muvozanat shartidan topiladi.
4
. Sferik sharnir va tovon tegi (podpyatnik). АО sterjen О nuqtada sferik sharnir vositasida berkitilgan bo’lsa, bu sterjen O nuqtadan o’tuvchi har qanday o’q atrofida faqat aylana oladi (3-rasm, a). 3-rasm
Sferik sharnirning reaksiya kuchi O nuqtadan o’tadi, lekin qaysi tomonga yo’nalishini oldindan aytib bo’lmaydi. Sferik sharnirning reaksiya kuchini tanlab olingan koordinata o’qlariga parallel yo’nalgan
tashkil etuvchilarga ajratib, ularni jismning muvozanat shartlaridan aniqlanadi. To’g`on tegining bog’lanish reaksiya kuchi ham fazoda istalgan tomonga yo’nalgan bo’lishi mumkin (3-rasm, б).

5. Vaznsiz sterjen vositasidagi sharnirli bog’lanish. O’z og’irligi hisobga olinmaydigan, uchlaridan boshqa nuqtalariga hech qanday kuch qo’yilmagan sterjenlarga vaznsiz sterjenlar deyiladi. Jism uchlari sharnirli biriktirilgan ingichka sterjenlar vositasida mahkamlangan bo’lsin (4-rasm).
U holda sterjenning А va В nuqtalariga qo’yilgan ikkita kuch ta‘sir qiladi; muvozanatda bo’lganda bu kuchlar bir to’g’ri chiziq bo’ylab, ya‘ni АВ bo’ylab yo’naladi. Ta‘sir va aks ta‘sir qonuniga ko’ra sterjen ham jismga АВ bo’ylab yo’nalgan kuch bilan ta‘sir qiladi. Demak, reaksiya kuchi sterjen o’qi bo’ylab yo’nalgan bo’ladi.