Statistik to‘plam birligi, taqsimot qatorlari va ularning tasviriy parametrlari

102 bosh sigirning bir kunlik sut maxsulotining sinfda joylashish tartibi

Sinflarning /w/ chekka chegarasi	Sinfning o‘rtacha qiymati	Variantlarning sinflarga bo‘linishi	Takrorlanishi R (f)
13,0-14,9	14	• • • •	5
15,5-16,9	16	• • • •	9
17,0-18,9	18	• • • • •	11
19,0-20,9	20	• • • • • • • •	16
21,0-22,9	22	• • • • • • • • • • • •	24
23,0-24,9	24	• • • • • • • •	15
25,0-26,9	26	• • • • •	11
27,0-28,9	28	• • • •	5
29,0-30,9	30	• • •	3
31,0-32,9	32	• •	2
33,0-34,9	34	•	1

Sinflar /w/ kg, 14,16, 8, 20, 22, 24, 28, 30, 32, 34
takrorlanish /f/ 5, 9, 11, 16, 24, 15, 11, 5, 3, 2, 1
Variatsion qatorni grafik shaklda xam aks ettirish mumkin, uni variatsion egri chiziq yoki takrorlanish diagrammsai (poligon) deyiladi.
1-misolda keltirilgan sigirlarning sut maxsuldorligi asosida tuzilgan variatsion qatorni olamiz.
Variatsion egri chiziq uchun ikki xil masshtab, gorizontal o‘q bo‘yicha sinflarni, vertikal o‘q bo‘yicha variantlarning takrorlanish sonini belgilab, o‘qlarga parallel chiziqlar o‘tkaziladi, ularning kesishuvidan nuqtalar paydo bo‘ladi. Bu nuqtalarni o‘zaro birlashtirsak, variatsion egri chiziq xosil bo‘ladi.
1 misoldagi sigirlarning sut maxsuldorligi bo‘yicha variatsion egri chizig‘i quyidagicha bo‘ladi (1 rasm).
Bundan tashqari variatsion qator bosqichli yoki gistogramma shaklida xam aks ettirilishi mumkin. Bu xolda gorizontal o‘q bo‘yicha sinflarni, vertikal o‘q bo‘yicha variantlarning takrorlanish sonini ustunchalar shaklida ko‘rsatish mumkin, ikkinchi shakldagi kabi bu ustunchalar asosida sinflar yotadi, ular esa takrorlanish soniga mutanosib bo‘lgan tegishli balandliklarga egadir.
1-misoldagi sigirlarning 1 kunlik sut mahsuloti asosida tuzilgan gistogramma quyidagicha.
Boshqa bir misolni ko‘raylik. Masalan: qorako‘l qo‘zilarning tug‘ilgandig tirik vazniga asoslanib tuzilgan variatsion qator sinflarida variantlarning qaytarilishi tubandagicha ifodalangan.

Sinflar (w)			Takrorlanish miqdori (f)
3,1	-	3,3	4
3,4	-	3,6	6
3,7	-	3,9	8
4,0	-	4,2	13
4,3	-	4,5	22
4,6	-	4,8	21
4,9	-	5,1	15
5,2	-	5,4	12
5,5	-	5,7	5

MS Excel dasturining ma’lumotlar tahlili bo’yicha imkoniyatlari.
Excel dasturining funksiyalar masterida bir qator tanlanmaning xarakteristikalarini hisoblaydigan maxsus funksiyalar mavjud.
SRZNACh funksiyasi bir nechta sonlarning o’rta arifmetigini hisoblaydi.
MEDIANA funksiyasi berilgan tanlamaning medianasini hisoblash imkonini beradi.
MODAfunksiyasi tanlanmada eng ko’p ishtirok etayotgan qiymatni hisoblaydi. DISP funksiyasi tanlanmaning dispersiyasini aniqlash imkonini beradi.
STANDOTKLON funksiyasi o’rtacha kvadratik chetlanishni hisoblaydi.


Xulosa

Ommaviy hodisa va jarayonlar to‘plam sifatida statistik tekshirish bosqichlarida turli jihatdan qaraladi. Statistik kuzatish bosqichida ular kuzatish obyekti, ya’ni mustaqil birliklar to‘plami deb qaraladi. Bu holda o‘rganilayotgan obyektni yondosh obyektlardan farqlovchi xossalarni aniqlash, ularning birliklarni to‘g‘ri ta’riflash va ma’lumotlar to‘planishi zarur bo‘lgan belgilar ro‘yxatini ilmiy asoslash muhim ahamiyat kasb etadi. Ammo statistik kuzatish bosqichida to‘plam tuzilishiga e’tibor berilmaydi.

To‘plangan ma’lumotlarga ishlov berish, ularni ma’lum tartibga keltirish va tahlil qilish bosqichida to‘plamning tuzilishi, qanday unsurlarni (elementlarni), birliklarni qamrab olishi muhim masala hisoblanadi
Statistik to‘plamlar alohida-alohida olib qaralganda bir-biridan farq qilsa ham, ammo sifatan (mohiyatan) jinsdosh va o‘zaro uzviy bog‘langan, umumiy qonuniyatlarga bo‘ysunuvchi birliklar (hodisalar) majmuasidir. Bular to‘plamni bunyod etuvchi unsurlar, uning birliklari deb ataladi.
Statistik to‘plam tuzish, demak, uning tarkibiy qismlarini, birliklarini aniqlashdir. Bu jarayonda ikkita masala yechiladi: birinchidan, birliklar aniq ta’riflanadi, ularning mohiyati yoritiladi, boshqa yondosh birliklardan ajratuvchi chegaralari belgilanadi; ikkinchidan muayyan to‘plamga mansub va mansub bo‘lmagan birliklar aniqlanadi. Bu holda masala ma’lum belgi yoki belgiga qarab yechiladi va statistik qatorlar yaratiladi. Demak, statistik to‘plam statistik qatorlarda o‘zining aniq ifodasini topadi.
Taqsimot qatorlari esa hodisalarni oddiy saflangan qatorlari ko‘rinishida, miqdoriy yoki atributiv belgilari asosida guruhlarga taqsimlangan shakllarda bo‘lishi mumkin. Variatsion qatorlari esa , o‘z navbatida, uzluksiz yoki uzlukli o‘zgaruvchan belgilarga qarab tuzilib diskret va oraliqli qatorlarga bo‘linadi.
Foydalanilgan adabiyotlar adabiyotlar

1. 
   Ефимова Н.В. Практикум по общей теории статистики. 2-изд. – М.: Финансы и статистика, 2006 – 336 с.
   
2. 
   Хартли Алик. Статистика. Первая книга: пер. С англ.; Под ред. О.Э.Башиной. – М.: Финансы и статистика, 2004 – 312 с.
   
3. 
   Соатов Н.М. Статистика. Дарслик. –Т.: Тиббиёт нашриёти, 2003 226-256 б.
   
4. 
   И.Г.Венецкий. Вариационные ряды и их характеристики. М.: Статистика, 1970.