Statistikasi

4 , 5 + 5 , 0 - 8 , 2
4 , 5 + 5 , 0 + 8,2
Ushbu natijani quyidagi formula bilan ham olish mumkia:
bu yerda: T ^ oylar soni (12) yoki kunlar (365) soni (agar 
operatsiya yillik bo‘lsa); 
omonatning saqlash muddatidagi
yozilgan foiz summasi; ^ /, - shartli foiz suminasi (odaida yillik).
5.2-jadval m a’fumotlari asosida foiz summasini aniqlaymiz: 
Nodiraning omonati bo'yicha:
120
4 , 5
0 , 0 3
3 6 5
= 0 , 0 4 4 4
ni
I n - J O ‘ 
m
Mavjudaning omonati bo‘yicha:
9 0
5 , 0
0 , 0 3
—~ = 
0 , 0 3 7 t
m l n . s o ' m  
3 6 5
Jamoliddinning omonati bo'yicha:
8 , 2
0 , 0 3 - ^
=
0 , 0 4 0 3
m l n . j o ' w  
3 6 5
Uchala omonatchining to'plagan foiz summasi;
0,0444 + 0,0371 + 0,0403 = 0.1218 m in.
Agar talabaiar omunatni yil davomida bank muassasasida saqla- 
ganda foiz summasi quyidagiga teng boMadi:
Nodiraning omonati bo‘yicha:
4 , 5
0 , 0 3 = 0 , 1 3 5 m I n
. s o ^ m  
Mavjudaning omonati bo'yicha;
5 , 0 ■ 0 , 0 3 = 0 , 1 5 0
m I n . J O ‘ m
Jamoliddinning omonati bo‘yicha:
168

---

8,2 0,03 = 0,246 т In . но ' т
Uchala talaba bo‘yicha omonatga yozilgan foiz summasi 0,531 
min. so‘mni tashkil etadi.
Yugorida keltirilgan formulaEii qoMlab, omonatning oVtacha 
saqlanish moddatini aniqlaymiz:
r =
( / ^ / „ ) = 365 
(OJ218 
/ 0, 531 ) =
84 
кип
Ayriin o'quv adabiyotlarida omonat saqlanishining o‘rtacha 
nauddatini quyidagi formula bilan aniqlash ham taklif etiladi.
D i i v r J u g i
o m o n u t n i n g
o ' r i a c h a
q o h / i g ' t x ^ 6 5
I =
OmonaSni berish bo'ycba aylanma
Bu ibrmulani amaliyotda qo'llashni o'quvchiga taklif etmay- 
miz, chunk) u asosida liLsoblangan omonat saqlanishning o‘rtacha 
muddati haqiqiy muddatdan bir necha barobar yuqori boMadi. 
Omonatlarning aylanma soni quyidagi formula bilan hisoblanadi:
Omonaltar ayianmasi soni =
Omonaini berish bo ‘ yicba aylanma 
Omonalihng o'riacha qoidig 'i
Bu ko‘rsatkich qancha yuqori bo‘Lsa, omonatdan shunchalik 
samarali foydalanilmoqda, degan nazariy xulosa chiqarish mumkin, 
Lekin bunday xulosaning to'g'riligini amaliy raqamlar bilan tek- 
shirib ko'rgan ma’qul.
Omonatlarning saqlanishi muddatini va omonat so‘mining ay- 
lanmasini o'rganish bilan bit qatorda statistika har bir jamg'arma 
muassasasi va barchasi bo'yicha birgalikda omonatning ma’lum bir 
davr ichidagi harakatini ifoda etishi zarur. Omonatlarning harakati 
quyidagi ko‘rsatkichlar orqali ifodalanishi mumkin: pulning oqib 
kelishi mutlaq summasi, oqib Relish koeffitsiyenti, omonatning 
0‘tirib qolish koeffitsiyenti, elastiklik koeffitsiyenti, mavsumiylik 
koeffitsiyenti, to ‘plashga moyillik ko'rsatkichi, pul jamg‘armasi kvo- 
tasi.
Pulning oqib kelishi mutlaq summasi o‘rganilayotgan davrda 
to‘plangan pul miqdorini tavsiflaydi va quyidagicha aniqianadi:
yoki
0 ^ - 0 ,
Д = O. - a
. 
. 
,
bu yerda: Л — oqib kclish summasi; 
— omonatlarning kelib 
tushishi summasi; 
— berilgan omonatlar summasi; 0^ — davr 
oxiridagi omonat summasi; O^ — davr boshidagi omonat summasi.
!69

---

Oqib Relish Roe (Tits iye mi oqib Rclgan pul summasini omonat- 
ning davr boshiga bo'lgan summasiga nisbati bilan hisoblanadi:
_ 
O qih kdtivoigan 
p u t 
iiim/ciq 
}nupiori
(hm nuitiuiig 
(Uivf boshuUigi 
qo/dig ' i
Omonalning o'tirib qolish RoefTitsiyenti quyidagi formula bilan 
aniqlanadi;
Oqih ki'kiyoigai! 
p u l xtimmuY})iug 
im uhiq 
m iip lo ri
^ o ' a
“ ------------------------------
\
------------------------------------------------- ^----------------------------------------------------
’ 
I'lishgaii 
iiinoiuilksr 
sunuuusi
Misol. “Xaiq bariRi’^ning Yunusobod filialida quyidagi operatsiya- 
lar amalga oshiriiadi {mlrd. so'm): yil boshidagi omonatlar miqdori
— 245 mlrd. so'ni; yil davomida tushgan omonatlar — 120; berilgan
— 95; yil oxirida qolgan summa — 270 mlrd. so'm.
1. Pulni oqib Relish mutiaq summasi;
Д 
= 1 2 0 - 95 = 25 
yoRi 
Д 
= 270 - 245 = 25 
mlrd.so'm,
2. Omonatning oqib Relish RoefTitsiyenti:
y o k i 1Q2%
Demak, bir yilda “Xalq banki”ning Yunusobod filialida omonat­
lar hajmi 25 mlrd. so'mga yoki 10,2% ga oshgan.
3. Omonatning o'tirib qolish RoefTitsiyenti:
=
2 5
120
= 0 ,2 0 8 , 
y o k i
2 0 , 8 %
Bti degani, Yunusobod filialiga kelib tushgan omonatlarning 
(yil davomida) faqat 20,8% i omonatchilar schyotida turib qol­
gan, qolgan 79,2% transit pullarni tashkil qiladi, ya’ni 79,2% pul 
o'sha yilning o'zida omonatchilarga qaytarib berilgan.
ElastiRliR va mavsumiylik Roeffitsiyentlari. Mavsumiylik indcksi 
omonatlarning mavsumiy tebranishini tavsiflaydi. Omonat bilan yil 
mavsumlari o'rtasida qanday bog'lanish mavjud?- degan o'rinli savol 
tug'iladi. Pul to'plamlarini vaqt bo'yicha tashki! etilishi bilan xalq 
xo'jalik tarmoqlarida xizmat qiluvchi xodimlarning ish joyidan va 
shaxsiy xo'jalikdan olinadigan daromadlari o'rtasida bog'liqlik mav­
jud. Qishloq xo'Jaligida, kasanachilikda, iste’mol tovarlarini ishlab
170

---

chiqaruvchi tarmoqlarda xodimiaming daromadlari yiining ayrim 
davrlarida oshadi va aksindia. Bundan tashqari, omonailarning 
to^planishiga aholining xarajailari yil davomida bir tekis bo‘lmas!igi 
ham ta ’sir ko‘rsatadi. Masalan, yoz oylari va qish oylaridagi xara- 
jatlar. 0 ‘zbekiston aiiolisi xarajatlarining vaqt bo'yicfia notekisligiga 
urf-odallar ham ta’sir ko‘rsatadi, Masalan, hayitlar, ro'za oylari va 
h.k. Bularniiig hammasi omonailarning mavsiimiyligini o'rganish 
zarurligini tasdiqlaydi.
Mavsumiylik koeffitsiyenti (indeksi) quyidagi fornmla bilan 
aniqianadi;
= ^ - 1 0 0 ,
Уо
bu yerda; 
— yillar uchun oyliko‘rtacha; 
-  o'tganilayotgan 
davr uchiin oyiik o'rtacha.
Ushbu indeksni 5.3-jadval ma’lumoilari asosida hisoblaymiz.
5.3-jadval