Sug‘urta faoliyatini davlat tomonidan tartibga solishning nazariy va xuquqiy asoslari

Yevropa ittifoqida sug’urta turlarini turkumlash 
Uzoq muddatli sug’urta 

Umumiy sug’urta 
I
Hayot va annuitetlar sug’urtasi 

I
Baxtsiz hodisalardan sug’urta 

II
Bolalarni tug’ilish va nikohini 

sug’urtasi

II

Kasallik hodisasini sug’urtasi

III

Bog’langan uzoq muddatli sug’urta III

Avtomobillarni sug’urtalash 
IV
Sog’likni uzluksiz sug’urtalash 

IV
Temir yo’l sostavini sug’urtasi 

V
Tontinlar 

V
Havo kemalarini sug’urtasi 

VI
Kapitallarni qoplashni sug’urtalash 

VI
Dengiz kemalarini sug’urtasi 

VII Nafaqalarni sug’urtasi
VII

Yo’ldagi yuklarni sug’urtasi

VIII Yong’indan 

va
stixiyali 

hodisalardan sug’urta
IX 

Mulkni
zarar

etkazishdan
sug’urtasi 
X

Avtotransport 

vositalari

egalarining 
uchinchi
shaxsga

zarar
keltirish 

mas’uliyatini
sug’urtasi 
XI

Havo kemalari egalarining 3-chi

shaxsga

zarar
etkazish 

mas’uliyatini sug’urtasi
XII 

Kema
egalarini 

fuqarolik
javobgarligini sug’urtasi 
XIII Umumiy javobgarlikni sug’urtasi 

Komissiya faqat to’g’ridan-to’g’ri sug’urta operatsiyalarini amalga

oshiruvchi kompaniyalar faoliyatini nazorat qiladi. Frantsiyada chet el 
1
Yevropa Ittifoqi davlatlari ma’lumotlari asosida tayyorlangan. 

---

28

investitsiyalari ishtirokida tashkil etilgan kompaniyalar uchun Buyuk
Britaniyaga nisbatan ham imtiyozli shart-sharoitlar yaratilgan. Komissiyada 100 
dan ortiq xodim ishlaydi. Ushbu komissiya hududiy bo’linmalarga ega emas.
Chunki, aytarli barcha sug’urta kompaniyalari Parijda faoliyat ko’rsatishadi. 
Sifat jihatidan sug’urtani nazorat qiluvchi Komissiya xodimlari tarkibini ikki
toifaga ajratish mumkin.
Birinchi toifaga: umumiy funktsiyani bajaradigan va ish haqi Iqtisodiyot
va Moliya vazirligi xodimlarining ish haqi darajasida bo’lgan xodimlar kiradi.
Ikkinchi toifa - “komissar-nazoratchilar” deb ataladi va ularning ish haqi
birinchi toifa xodimlariga nisbatan ancha yuqori hamda ularga o’z vazifalarini 
bajarishlari uchun katta vakolatlar berilgan. “Komissar-nazoratchilar”
Frantsiyada 1888 yildan faoliyat ko’rsatishadi. Bu lavozimga nomzodlarni 
tanlab olish juda qat’iy. “Komissar-nazoratchilar”ning aksariyati Frantsiyadagi
eng yirik texnik O’quv muassasasini tugatgan bo’lib, ular matematikani chuqur 
bilishadi. Har yili Komissiya bu lavozimga 1 tadan 4 tagacha mutaxassisni qabul
qilishadi. Komissiya tarkibidagi “komissar-nazoratchilar”ning soni 46 kishi. 
“Komissar-nazoratchilar” 7 ta brigadaga bo’lingan bo’lib, ularning har biri 80-
100 ta sug’urta kompaniyalari faoliyatini nazorat qilishadi. Lekin, shunday 
bo’lishiga qaramasdan Komissiyada kadrlar qo’nimsizligi yuqori. Aksariyat
xodimlar sug’urta kompaniyalarida ishlash uchun ketishadi. Birinchi toifa 
xodimlardan farqli o’laroq, ikkinchi toifa xodimlari - “komissar-nazoratchilar”
o’zlari nazorat qilgan sug’urta tashkilotlarida 5 yil davomida ishlashga haqqi 
yo’q. Shu narsani aytish tabir joyizki, Frantsiyada meditsina sug’urtasi
bo’yicha ishlarni maxsus davlat organi - Ijtimoiy sug’urtani nazorat qilish 
bo’yicha komissiya amalga oshiradi. Hozirgi paytda Frantsiyada sug’urta
kompaniyalari faoliyatini yuqorida qayd etilgan komissiyalar bilan bir qatorda 
Iqtisodiyot va Moliya vazirligi ham amalga oshiradi. Vazirlikning asosiy
vazifasi sug’urta shartnomalarini tahlil etish, faoliyatni amalga oshirish uchun 
litsenziyalar berish va hayotni sug’urta qilish bo’yicha tariflarni nazorat
qilishdir. Bundan tashqari, vazirlik mamlakat ichkarisida chet el 

---

29
kompaniyalarini faoliyat ko’rsatish yoki ko’rsatmaslik masalasini ham hal 

qiladi. Vazirlikda 4 ta bo’lim mavjud bo’lib, ular yuqorida bayon etilgan

vazifalarni bajarishadi. 
Frantsiyada har yili byudjet mablag’lari hisobidan 2 mlrd. frank 

miqdorida hayotni sug’urta qilish bo’yicha zahiralarni indeksatsiya qilish

bo’yicha fond tashkil etiladi. Ushbu mamlakatda sug’urta faoliyatini amalga 
oshirish uchun bir qator talablar qo’yilganki, bu talablar sug’urtalanuvchilarning
manfaatini himoya qilishga qaratilgan. Ulardan eng asosiysi, sug’urta tashkiloti 
litsenziyalanayotganda u belgilangan ustav kapitalining eng kam miqdoriga ega
bo’lishi zarur. Aktsiyadorlik va hayotni hamda javobgarlikni sug’urta qilishga 
ixtisoslashgan kompaniyalari uchun boshlang’ich kapital 5,0 mln.frankka
boshqa sug’urta turlarini amalga oshirishlari uchun 3,0 mln.frankga teng bo’lishi 
lozim.
Sug’urtani nazorat qilish bo’yicha komissiya litsenziya berilishi 
uchun taqdim etilgan hujjatlarni texnik ekspertizadan o’tkazadi, litsenziya berish
yoki bermaslik masalasini Iqtisodiyot va Moliya vazirligi amalga oshiradi. 
Sug’urta kompaniyasi litsenziya olish uchun hujjatlarni bir vaqtni o’zida ikki
tashkilotga - Iqtisodiyot va Moliya vazirligiga hamda sug’urtani nazorat qilish 
komissiyasiga taqdim etadi. Hujjatlarni ko’rib chiqish muddati 6 oy qilib
belgilangan.
Sug’urta polisini realizatsiya qilish huquqini oluvchi agentlarga 

Iqtisodiyot va Moliya vazirligi tomonidan alohida talablar qo’yilgan bo’lib, ular

o’z faoliyatlarini amalga oshirishlaridan oldin ma’lumot to’g’risidagi diplomga 
va kasaba uyushmasining guvohnomasiga ega bo’lishlari zarur. Bundan tashqari,
ular o’z mijozlariga zarar keltirish yoki keltirmaslik xavfini kafolatlaydigan 
hujjat ham taqdim etishlari shart.
Frantsiyada sug’urta kompaniyalarining buxgalteriya balansi yillik 
aktsiyadorlar yig’ilishi bo’lib o’tgandan so’ng sug’urtani nazorat qilish
komissiyasiga yuboriladi. Bundan tashqari, har bir kompaniya yilda bir marta 
fuqarolik javobgarligini sug’urta qilish bo’yicha hisobotni ham taqdim etishadi.
Ushbu mamlakat sug’urtalovchilari jami 25 taga yaqin hisobot taqdim etishadi. 

---

30