«sug‘urta va pensiya ishi» kafedrasi «sug‘urta nazariyasi» fanidan kurs ishi mavzu: sug’urta da’volarini ko’rib chiqish ss-70 guruhi talabasi toshmurodov Abbos
-jadval 2022-yil sug’urta da’volaridan tushgan yillik statistik ko’rsatkichlar6
Download 333.37 Kb.
|
abbos kurs iwi 33
- Bu sahifa navigatsiya:
- Hudud 1-yarim yillik
- Qoniqtirilmagan sug‘urta davolari soni To‘langan Rad etilgan
- Umumiy 103 274 96 019
- Hudud 2-yarim yillik
- Qoniqtirilmagan sug‘urta davolari soni To‘langan
- 3. Sugʼurta da’volarini koʼrib chiqishda yuzaga keladigan muammolar va ularni bartaraf etish yoʼllari
- Fuqarolik kodeksidagi tegishli normalarni takomillashtirish zarur…
- Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
|
2-jadval
2022-yil sug’urta da’volaridan tushgan yillik statistik ko’rsatkichlar6
3. Sugʼurta da’volarini koʼrib chiqishda yuzaga keladigan muammolar va ularni bartaraf etish yoʼllari Shuni takidlashimiz mumkinki Respublikamizda sug‘urta munosabatlarida uchrayotgan asosiy muammolarga sug‘urta summasini to‘lashni rad etish, sug‘urta xizmatlarida zamonaviy yondashuvning yo‘qligi, davlat aralashuvining ko‘pligi, majburiyatlarning tomonlar kelishuvisiz belgilanishi, sug‘urtalovchini tovon to‘lash majburiyatidan ozod qilinishi qonunda belgilab qo‘yilganligi, nizolarni hal qilishning alternativ usullarining taklif qilinmasligi, shartnoma erkinligi ta’minlanmaganligi va undagi munosabatlarda cheklovlarning ko‘pligi kabilar kiradi. Aynan ushbu muammolar, tomonlar orasida turli kelishmovchiliklarga, munosabatlardagi keskinlikka va pirovardida sug‘urta tashkilotining ishonchsizligiga olib kelmoqda.Ushbu muammolarning kelib chiqish sabablari va unga ta’sir etuvchi omillar tahlilini ko‘rib chiqamiz. Fuqarolik kodeksidagi tegishli normalarni takomillashtirish zarur… Xususan: 1) Ma’lumki, respublikamizda elektron hujjat aylanishi fuqarolik munosabatlari sohasida ham rivojlanmoqda, ammo sug‘urta sohasida informatsion-kommunikatsion tizimdan foydalanish uchun qonunchilik bazasi yaratilmagan, natijada bunday qulay imkoniyatlardan foydalanilmayapti. Misol uchun, Fuqarolik kodeksining “Sug‘urta shartnomasining shakli” 961-moddasida sug‘urta qildiruvchi faqat yozma yoki og‘zaki arizasi bera olishi ko‘rsatilgan xolos. Shuningdek, sug‘urtalovchi imzolagan sug‘urta polisi (shaxodatnomasi, sertifikati, kvitantsiyasi)ni faqat kelib topshirish imkoniyati berilgan. Vaholanki, ushbu jarayonlar elektron pochtaga yuborish orqali ham tuzilishi mumkin. Bunday holat 930-moddada ya’ni sug‘urta qoidalarini sug‘urtalanuvchiga yetkazishga oid normada ham ko‘rish mumkin. Sug‘urta qoidalarini sug‘urtala-nuvchilarga yetkazish uchun turli usullar qo‘llanilishi mumkin bo‘lib, shunday imkoniyatlardan biri internet orqali amalga oshirishdir. Ammo mazkur moddaning amaldagi tahririda bunday imkoniyat chegaralangan. Shuningdek, kodeksning 951-moddasida sug‘urta hodisasi yuz bergani to‘g‘risida sug‘urtalovchini xabardor qilish shartnomada ko‘rsatilgan usulda amalga oshirlishi lozimligi belgilangan. Vaholanki, bu yerda ogohlantirishning mavjud har qanday usulidan foydlanish mumkin bo‘lgan qo‘shimcha imkoniyatlarni taqdim etish maqsadga muvofiq. 2) Fuqarolik kodeksining 929-moddasida sug‘urta shartnomasining muhim shartlari keltirilgan bo‘lib, mulkiy sug‘urta shartnomasini tuzishda sug‘urta qildiruvchi bilan sug‘urtalovchi o‘rtasida shartnomaning amal qilish muddati to‘g‘risida kelishuvga erishilishi lozimligi ko‘rsatilgan. Vaholanki, sug‘urtalovchi va sug‘urta qildiruvchi o‘rtasidagi munosabatlarda shartnomaning amal qilish muddati emas, balki sug‘urta muddati muhim ahamiyatga ega, chunki sug‘urta qildiruvchi sug‘urta muddati davomida sug‘urta tovonini to‘lash majburiyatiga ega bo‘ladi. Shu sababli, shartnomaning amal qilish muddatini sug‘urta muddatiga o‘zgartirish maqsadga muvofiq bo‘ladi. 3) Fuqarolik kodeksining “Sug‘urta mukofoti va sug‘urta badallari” 942-moddasining uchinchi qismida qonunda nazarda tutilgan hollarda sug‘urta mukofotining miqdori davlat sug‘urta nazorati organlari tomonidan joriy etilgan yoki tartibga solinadigan sug‘urta tariflariga muvofiq belgilanadi deb ko‘rsatilgan. Bu yerda davlat aralashuvi mavjud bo‘lib, davlat tadbirkorlik sub’ektlari faoliyatidagi narxlash masalalariga aralashmasligi va ushbu munosabatlar tomonlarning kelishuvi bilan tartibga solinishi maqsadga muvofiq hisoblanadi. 4) Fuqarolik kodeksining 946-moddasida sug‘urta qildiruvchini almashtirishda (qayta tashkil etishda) sug‘urtalovchining roziligi talab qilinadi. Vaholanki, mulkka egalik huquqini topshirish paytida mulkning o‘zi o‘zgarmaydi, shartnomaning predmeti o‘zgarmaydi hamda sug‘urtalovchining manfaatlariga umuman ta’sir ko‘rsatilmaydi. Shuning uchun sug‘urtalovchining roziligi olish talabi mantiqsiz hisoblanadi. 5) Fuqarolik kodeksining “Sug‘urta shartnomasining muddatidan ilgari bekor bo‘lishi” 948-moddasining to‘rtinchi qismida “Sug‘urta qildiruvchi (naf oluvchi) sug‘urta shartnomasidan muddatidan ilgari voz kechgan taqdirda, sug‘urtalovchiga to‘langan sug‘urta mukofoti, agar shartnomada boshqacha tartib nazarda tutilmagan bo‘lsa, qaytarib berilmaydi” deb belgilangan. Vaholanki, tomonlarning xarajatlarini adolatli qoplanishini ta’minlash nuqtai nazaridan sug‘urtalovchi sug‘urta amal qilgan vaqtga mutanosib ravishda sug‘urta mukofotining bir qismini olishga haqli bo‘lishini belgilash maqsadga muvofiq bo‘ladi. 6) Fuqarolik kodeksining “Sug‘urta hodisasidan ko‘riladigan zararni kamaytirish” 952-moddasining beshinchi qismida “Sug‘urta qiluvchi ehtimol tutilgan zararni kamaytirish uchun qasddan choralar ko‘rmagani oqibatida ko‘rilgan zararni qoplashdan sug‘urtalovchi ozod qilinishi” ko‘rsatilgan ya’ni amaldagi tahrirga ko‘ra, sug‘urtalovchi sug‘urta tovonini taqdim qilishi mumkin va buni sug‘urta qildiruvchi choralar ko‘rishi shart bo‘lgan, ammo chora ko‘rmaganligi bilan asoslashi mumkin. Bunday majburiyat qonun bilan emas, balki, tomonlarning kelishuvi bilan belgilanishi lozim . 7) Amaldagi Fuqarolik kodeksida sug‘urta tovonini to‘lashda kelishmovchiliklarni keltirib chiqaradigan qoidalar mavjud. Misol uchun “Sug‘urta qildiruvchi, naf oluvchi yoki sug‘urtalangan shaxsning aybi bilan sug‘urta hodisasi yuz berishining oqibatlari” 953-moddasining birinchi qismida agar sug‘urta hodisasi sug‘urta qildiruvchi, naf oluvchi yoki sug‘urtalangan shaxsning qasd qilishi oqibatida yuz bergan bo‘lsa, sug‘urtalovchi sug‘urta tovonini yoki sug‘urta pulini to‘lashdan ozod qilinishi keltirilgan. Bu yerda qasd qilish tushunchasi amaliyotda sug‘urta tovonini to‘lashda turli tortishuv va kelishmovchiliklarni keltirib chiqarishi mumkin. Shu sababli, mazkur qismda qasd qilish tushunchasini “sug‘urta hodisasi yuzaga kelishiga qaratilgan qasd qilish” ko‘rinishida tahrir qilish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Shuningdek, mazkur moddaning ikkinchi qismi bilan sug‘urtalovchini tovon to‘lash majburiyatidan ozod qilish to‘g‘risidagi normaning amal qilishi juda ko‘p hollarda sug‘urtalovchi tomonidan sug‘urta tovonini to‘lashni asossiz rad etish holatlarini keltirib chiqishiga sabab bo‘ladi. Vaholanki, ushbu masalalar shartnoma tomonlarining ixtiyoriga bog‘liq bo‘lishi kerak, tomonlar o‘zaro kelishgan holda teng huquqlilik asosida amalga oshirishi maqsadga muvofiq. 8) Xuddi shunday sug‘urtalovchining sug‘urta summasini hamda sug‘urta tovonini to‘lashdan asossiz ravishda rad etish imkoniyatini “Sug‘urta tovoni yoki sug‘urta pulini to‘lashni rad etish hollari keltirilgan” 955-modda normalarida ham ko‘rish mumkin. Shuningdek, mazkur moddaning uchinchi qismida sug‘urtalovchining sug‘urta tovonini yoki sug‘urta pulini to‘lashni rad etishiga qarshi unga nisbatan faqat sudda da’vo qo‘zg‘atish yo‘li bilan e’tiroz bildirilishi mumkinligi ko‘rsatilgan. Vaholanki, hozirda nizolarni hal qilishning alternativ usullari (mediatsiya va boshqalar) mavjud. Bu imkonyatlardan foydlanish qonun bilan cheklangan. 9) Bundan tashqari, qayta sug‘urta qilishda tez-tez sug‘urtalovchi va qayta sug‘urtalovchi o‘rtasida sug‘urta tovonini to‘lash yuzasidan kelishmovchiliklar paydo bo‘lib turadi. Bunday noxush hollarni bartaraf etish hamda milliy sug‘urtalovchilarning manfaatlarini himoya qilish maqsadida Fuqarolik kodeksining 959-moddasiga qayta sug‘urtalovchi asosiy sug‘urta shartnomasi qoidalariga muvofiq qayta sug‘urta shartnomasi bo‘yicha sug‘urta tovoni to‘lashni rad qilishga haqli emas normasini kiritish maqsadga muvofiq. 10) Xalqaro kooperativ va o‘zaro sug‘urta federatsiyasi (IKMIF) tomonidan e’lon qilingan “Global Mutual Market Share 10” hisobotining 10 yillik maxsus nashriga ko‘ra, o‘zaro va kooperativ sug‘urta bozori global moliyaviy inqirozdan keyingi 10 yil ichida (2007-2017 yy) global sug‘urta sanoatining eng tez rivojlanayotgan qismidir. Misol uchun, moliyaviy inqiroz boshlangandan keyingi 10 yil ichida o‘zaro sug‘urta mukofotlari umumiy sug‘urtaning o‘sishiga (17%) nisbatan 30% ga o‘sgan.7 Amaldagi Fuqarolik kodeksining 960-moddasidagi ikki tomonlama sug‘urta iborasi o‘zaro sug‘urta tushunchasining to‘liq mazmunini aks ettirmaydi. Ushbu modda ikki tomonlama sug‘urta jamiyatlarining imkoniyatlarini cheklaydi va ularning faoliyatini rivojlantirishga hissa qo‘shmaydi. Chunki o‘zaro sug‘urta nafaqat ikki tomon o‘rtasida balki odatda bir nechta shaxslar o‘rtasida amalga oshiriladi. Shu sababli, ikki tomonlama sug‘urta tushunchani “o‘zaro sug‘urta” deb nomlash maqsadga muvofiq bo‘ladi. O‘zbekistonda bor yo‘g‘i 3 ta ikki tomonlama sug‘urta jamiyatlari faoliyat ko‘rsatmoqda. Eng keng tarqalgan muammolardan biri sug'urta da'vosi bo'yicha arizada to'liq yoki noto'g'ri ma'lumotlar. Bu da'volar jarayonini kechiktirishi va to'lov miqdorining kamayishiga olib kelishi mumkin. Barcha shakllar va hujjatlar to'g'ri to'ldirilganligini ta'minlash orqali uni engish mumkin. 1. Ko'rib chiqishdagi kechikishlar: Yana bir muammo - da'vo arizasi topshirilgandan keyin ko'rib chiqilishining kechikishi. Bu xodimlarning etishmasligi yoki boshqa da'volarning orqada qolishi bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Buni bartaraf etish uchun sug'urta kompaniyasi qo'shimcha xodimlarni yollashi, ularning texnologiyasi va jarayonlarini yaxshilashi yoki ba'zi vazifalarni uchinchi tomon provayderlariga topshirishi mumkin. 2. Bahsli da'volar: Sug'urta da'volari sug'urta provayderi yoki sug'urta egalari tomonidan ham e'tiroz bildirilishi mumkin. Ushbu nizolar siyosatni qoplash bo'yicha tushunmovchiliklar, da'vo miqdori bo'yicha kelishmovchiliklar yoki da'voning haqiqiyligi bilan bog'liq muammolar tufayli yuzaga kelishi mumkin. Ushbu nizolarni hal qilish uchun sug'urtalovchilar sug'urtalovchilar bilan aniq aloqa o'rnatishlari va barcha siyosatlar tushunarli va shaffof bo'lishini ta'minlashlari kerak. 3. Firibgar da'volar: Sug'urtalovchilar duch keladigan yana bir muammo soxta da'volardir. Bu sug'urta egalarining noto'g'ri ma'lumotlarga asoslangan da'volarni taqdim etishi yoki yo'qotish darajasini oshirib yuborishi mumkin. Firibgarlikni aniqlash vositalari va texnologiyalarini tatbiq etish, da’volarni sinchiklab o‘rganish va huquqni muhofaza qiluvchi organlar bilan hamkorlik qilish orqali firibgar da’volarga qarshi kurashish mumkin. 4. Murakkab siyosat tili: Sug'urta polislari ko'pincha murakkab tilda yoziladi, bu esa sug'urtalovchilar uchun shart va shartlarni tushunishni qiyinlashtiradi. Bu nizolar va da'volarni topshirishda kechikishlarga olib kelishi mumkin. Bunga yo'l qo'ymaslik uchun sug'urtachilar o'zlarining siyosat tilini soddalashtirishlari, siyosat hujjatlarini yanada qulayroq qilishlari va sug'urtalovchilarga muntazam yangilanishlarni taqdim etishlari mumkin. Umuman olganda, ushbu umumiy muammolarni aniqlash va ularni hal qilish bo'yicha tegishli choralarni ko'rish orqali sug'urtachilar o'zlarining da'volarini ko'rib chiqish samaradorligini oshirishlari va sug'urtalanganlar da'vo yuzaga kelgan taqdirda kerakli yordamni olishlarini ta'minlashlari mumkin.8 Xulosa va takliflar Sug'urta da'volari haqida ko'proq ma'lumotga ega bo'lish, kompaniyaning sug'urta da'vosini qanday boshqarishi va sug'urta da'volarini taqdim etish usullari sug'urta da'volari jarayonidan tashvish va tahlikalarni qabul qilishi va sizga da'vo arizasida munosib bo'lgan pulni olish huquqini beradi. Quyida turli xil sug'urta da'volari va savollariga javob beradigan keng qamrovli ma'lumotlar havolalarini topishingiz mumkin, biz ularni da'vo turiga ko'ra tashkil etdik va siz darhol ma'lumot olishingiz kerak bo'lgan bo'limga o'tishingiz mumkin. Uy va kontent sug'urtasi uchun sug'urta da'volari manbalari Siz qilgan sug'urta da'vo turiga qarab, jarayon boshqacha bo'ladi. Uy-joy sug'urtasi va shaxsiy mulk sug'urta da'volarining tuzatuvchilari bilan uchrashuv, hisob-kitoblarni tasdiqlash, ta'mirlash yoki buyumlarni almashtirish kiradi. Afsuski, sohada, siz talab qilayotgan sug'urta kompaniyasidan talab qilinadigan ma'lumotni olishga harakat qilayotganingizda tez-tez noto'g'ri aloqa mavjud. Bizning maqolamiz, 10 ta qadam: asosiy ofat uy sug'urtasi da'volarining ishi sizning uyingizda yoki qarorgohda katta da'voga ega bo'lganingizda ba'zi muhim qadamlarni tushunishga yordam beradi. Demak, da'volarning boshqa tomoni shikoyatni qanday to'lash kerakligi. Hech bir da'vo holatida bo'lganmisiz yoki boshqalar da'vo bilan to'langan pul haqida gapirganmisiz? Bizning boshlang'ich reaktsiyamiz, agar bir kishi boshqa sug'urta kompaniyasiga qaraganda ko'proq pul to'lamasa, bu yaxshi sug'urta kompaniyasiga ega bo'lsa-da, bu noto'g'ri. Bironta da'voga qancha pul sarflashni belgilaydigan birinchi narsa sizning siyosatingizni sotib olganingizda tanlagan qamrov turi. Eng yaxshi uyni, konditsionerni yoki sug'urtalovchilarni sug'urtalashni tanlash haqidagi bizning maqomimiz sizning uy-joy sug'urtasidagi barcha variantlarni o'z ichiga oladi. Sizning kontentingiz yoki shaxsiy mulkingiz uchun nima to'lanishi haqida savollaringiz bo'lsa, ushbu ikkita resurs sizga yordam beradi: Sizning shaxsiy narsalaringiz: Uydagi tarkibni sug'urtalashni tushunish: Shaxsiy tarkibi bo'yicha maxsus cheklovlar. Ushbu ikkala maqola ham, o'zingizning shaxsiy sug'urta da'vosini yoki shaxsiy mol-mulkni sug'urtalashni talab qiladigan har qanday shaxsga nisbatan qo'llaniladi, bu sizning uy sug'urtasi da'vosining mazmuni bilan bog'liq bo'lishi mumkin yoki siz ijaraga beruvchiga da'vo qilganingizda. Haqiqiy naqd qadriyatlar Shikoyatlarning haqiqiy naqd poydevoriga ega bo'lgan odamlar yo'qotilgan narsalarni almashtirish uchun da'vo qilishda etarli pul olmaydi. Agar sizning kontentingiz yoki binoingiz haqiqiy naqd pulsiz asosda sug'urta qilingan bo'lsa, unda zararni yo'qotish vaqtida faqatgina qiymatdan tushgan qiymatni olasiz. Buning asosiy misoli sifatida quyidagini tasavvur qiling: Sizning televizoringiz bir necha yoshdadir, garchi siz 1000 dollar to'lagan bo'lsangiz ham, uning bugungi naqd qiymati (garovga qo'yilgan qiymat, "garaj sotishda narx" deb hisoblang) ehtimol yangi model va yaxshi shaklda bo'lsa 500 dollar bo'lishi mumkin. Bu haqiqiy pul qiymatidir. Demak, sizning qurilishingiz va kontentingiz haqiqiy naqd pul uchun sug'urta qilingan bo'lsa, siz juda og'ir ahvolda qolasiz, chunki siz yo'qotgan narsangizni almashtirish uchun etarli pul olmaysiz. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati Egamberdiyev E. Mikroiqtisodiyot. G’ofur G’.NMIU. Toshkent-2005 y. Gulomov S. Mikroiqtisodiyod. Sh.Sh.Shodmonov, U.V G`ofurov “Iqtisodiyot nazariyasi” Galperin V. M., Ignatev S. M., Morgunov V. I. "Mikroekonomika" Г. Менькю “economics” Qobulova A. “Sug’urta ishi” Internet saytlari www.en.wikipedia.org/wiki/economics www. economicus.ru www.uzb.kapitalsugurta.uz www.jahonnews.uz www.wikipedia.com www.imda.uz 7. www.faith-in-business.org 8. agros.uz 1 O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "Sug'urtachilarning moliyaviy barqarorligini yanada oshirishga oid qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida" qarori 2 Sh.Sh.Shodmonov, U.V G`ofurov “Iqtisodiyot nazariyasi” 4 Qobulova A. “Sug’urta ishi” 5 Osnovi straxovoy deyatelnosti”- Serbinovskiy 45-bet. 6 www.imda.uz ma’lumotlari asosida muallif tomonidan tayyorlandi 7 Г. Менькю ”economics” 8 Galperin V.M.,Ignatev S.M.,Morgunov V.I. “Mikroekonomika” Download 333.37 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||