Sulaymonova m. X

 
§3. Ishlab chiqarishni tarkibiy qismlarga bo‘linishining asosiy 
xususiyatlari 
Yer tuzish bo‘yicha ko‘pgina ish turlari, ayniqsa ichki xo‘jalik yer tuzish, 
muhandislik, iqtisodiy, texnik, huquqiy va boshqa harakatlarni o‘z ichiga oladi. 
Ularni bajarish uchun turli xil malakaviy mutaxassislar talab qilinadi. Undan 
tashqari, alohida ish turlari ma’lum sharoitlarda bajarilishi mumkin. Misol uchun 
xo‘jalik hududini tekshirish, loyihani joyiga ko‘chirish jarayonini olib ko‘raylik. Bu 
ishlar faqatgina ob’ektda va dalaning o‘zida bajariladi. Birinchi bosqich ishlarini 
yuqori malakali mutaxassislar guruhi tomonidan bajarilishi lozim bo‘lsa, 
ikkinchisini katta texnik yoki texnik bajaradi. Shu sababli mehnatni to‘g‘ri 
taqsimlash uchun ishlab chiqarish jarayonini tarkibiy qismlarga ya’ni alohida 
jarayonlarga bo‘lish talab qilinadi. Ishlab chiqarish jarayonining tarkibiy qismlarga 
bo‘lishning yana bir muhim sababi bor. U ham bo‘lsa, loyiha ishlariga vaqtbay 
mukofotli haq to‘lash, texnik va chizma ishlarga esa ishbay mukofotli haq 
to‘lashning joriy qilinganligidir. Xaq to‘lash tizimlarini ko‘llash bajariladigan ishlar 
mazmunini va harakterini hisobga oluvchi ishlab chiqarish va vaqt me’yorlarining 
mavjudligidir. Texnik ishlarga asoslangan ishlab chiqarish me’yorlarini o‘rnatish 
nafaqat alohida ishlab chiqarish jarayonlariga ajratishni, balki ularni yanada 

---

20 
kichikroq qismlarga – “elementlar” ga bo‘lishni taqazo qiladi. Bundan tashqari 
ishlab chiqarish jarayonining bo‘linishini nafaqat loyiha ishlarida, balki loyiha 
tashkilotining ishlab chiqarish faoliyatini tahlil qilish hamda mehnat va mablag‘ 
sarfini o‘rnatish zaruriyati bilan bog‘liqdir. U ayniqsa, ishni bajarish joyini, 
mutaxassislarning malakasini, mehnatni tashkil qilish shakllarini hisobga oluvchi 
ishlarni baholash hamda qiymatlarni ishlab chiqishda muhim ahamiyat kasb etadi. 
Ishlab chiqarish jarayonini tarkibiy qismlarga bo‘lmasdan turib, ishlab chiqarishni, 
hisob-kitob va boshqarishni kerakli darajada yo‘lga qo‘yib bo‘lmaydi. Umumiy 
ko‘rinishda ishlab chiqarish jarayonini tarkibiy qismlarga ajratish quyidagi 
sharoitlarga asoslanadi:
1. 
Ko‘pgina ishlarni harakteri va bajarish joyiga nisbatan dala va kameral 
ishlarga bo‘linishi; 
2. 
Mazmuni bo‘yicha loyiha texnik va chizma qismlarga bo‘linishi. 
Ishlab chiqarish jarayonini tarkibiy qismlarga bo‘lishda quyidagilar hisobga 
olinishi kerak: ish elementlarining ketma-ket bajarilishi, uning tashkiliy-texnik 
jihatdan ta’minlanganligi.