Sun yat-senning siyosiy irodasi

Oriental Renaissance: innovative, 
educational, natural and social sciences
 
 
VOLUME 1 | ISSUE 1 
ISSN 2181-1784
 
241 
w
www.oriens.uz
2021
 February 
 
vakolatxonasi binosiga olib kirishdi, u erdan uni yashirincha Xitoyga olib borish 
mo‘ljallagan edilar Sun YAt-sen qamoqdan ozod bo‘lganligi haqiqiy tasodif edi.[1] 
Uni qutqarishda Sunning ingliz xayrixoxlari va mahalliy matbuot faol ishtirok 
etishadi. 
Sin diplomatlariga: agar Sun YAt-sen ozod etilmasa, o‘n ming kishi missiya 
devorlari oldida to‘planishadi, shunda bogdixon vakillari faqat o‘zlarini ayblashlari 
kerak. Bu chet el jamoatchiligining Xitoy inqilobchilari kurashi bilan birdamligining 
dastlabki samarali namoyonlaridan biri edi. Sun YAt-sen qamoqdan ozod qilindi. 
Erkinlikni topib, u “Londonda o‘g‘irlab ketilgan” kitobini yozadi, bu uni Evropada, 
shu jumladan Rossiyada mashhur qiladi. Sun YAt-sen surgunda bo‘lganida, ular bilan 
aloqada bo‘lgan odamlar orasida rus inqilobchilari-populistlari, sotsialist-
inqilobchilar va sotsial-demokratlar ham bor edi. Keyinchalik, ular orqali u 1905-
1907 yillardagi rus inqilobi tajribasi bilan tanishdi. Unga inqilobchi-demokratik 
qarashlarining shakllanishiga ulkan ta’sir ko‘rsatdi. 1905-1907 yillarda o‘zining 
siyosiy platformasi sifatida uchta prinsipni shakllantirdi:
-millatchilik,
-demokratiya, 
-xalq farovonligi.
Millatchilik uning uchun manjurlarga qarshi kurashga, xalqni ongli ravishda 
yagona 
davlatga 
milliy 
birlashishga 
chaqirishni 
anglatardi. 
Sun
YAt-sen uchun demokratiya demokratik respublika tizimini yaratishga chaqiriq edi. 
Xalqning 
farovonligi 
tamoyilini 
amalga 
oshirishga 
asoslanib 
Sun
YAt-sen agrar masalani erga bo‘lgan huquqlarni tenglashtirish, barcha er egalariga 
soliq solish va dehqonlarni feodal ekspluatatsiyadan halos qilish yo‘li bilan hal 
qilishga umid qiladi. SHu bilan birga, Sun YAt-sen bu uchta prinsipni amalga 
oshirish orqali Xitoy kapitalizm bosqichini chetlab o‘tishi mumkin deb umid qiladi. 
Sun YAt-senning siyosiy platformasida, aslida, Xitoyning tarixiy rivojlanishining 
vazifalari ifoda etilganligiga e’tibor berib, V.Lenin tomonidan “Xitoyda demokratiya 
va populizm” asarida chuqur tahlil qilinganligini ta’kidlash lozim. Lenin Sun YAt-
senni inqilobiy demokrat sifatida maqtagan. U Sun YAt-sen platformasining har bir 
satrida “jangari samimiy demokratiya”, “respublika talabi bilan ajralmas 
demokratiya” singari ekanligini ta’kidladi; bu “ommaning mavqei, ommaviy kurash 
masalasi, mehnatkashlar va ekspluatatsiya qilinayotganlarga nisbatan hamdardlik, 
ularning adolatiga, kuchlariga bo‘lgan ishonchni to‘g‘ridan-to‘g‘ri taqdim etish” bilan 
tavsiflanadi.
SHu bilan birga V.Lenin Sun YAt-senning cheklangan siyosiy platformasini, 
uning “Xitoy uchun kapitalizm yo‘lini chetlab o‘tish, kapitalizmning oldini olish” 
umidlarini utopikligini, “tub agrar islohotlar”ning rejalari va tashviqotini qayd 
etadi.[2] 
Sun YAt-sen g‘arb ta’limini Xitoy dehqonlari hayoti haqidagi bilimlarni 
birlashtiradi. Bolaligidan u odamlarning og‘ir hayoti haqida o‘ylar, qariyalar, Taypin 
qo‘zg‘oloni ishtirokchilari haqida hikoyalarni tinglardi. Tibbiyot institutida o‘qigan 

---