Surxondaryo viloyati termiz davlat unversiteti

Qurilish materiallari

Turkmanistonda uchta tsement zavodi ishlaydi. Bular Ashxobod, Bolqon va Lebap viloyatlari yaqinida joylashgan. 2013 yilda umumiy ishlab chiqarish 2 million tonnadan oshishi taxmin qilinmoqda.

Kimyoviy moddalar

Turkmanistonda yillik quvvati 2,8 million tonna kaliyli o'g'itlar ishlab chiqaradigan kaliy zavodi qurilmoqda. Ularning asosiy qismi eksport qilinadi, chunki mamlakatdagi ichki talab 10 ming tonnadan oshmaydi.640 ming tonna / yil karbamid (karbamid) va 400 ming tonna / yil ammiak ishlab chiqaradigan zavod qurilishi 2014 yil iyuniga qadar tugatilishi kerak. 2016 yilga kelib mamlakatda yiliga 1 million tonna karbamid (karbamid) ishlab chiqarilishi kutilmoqda.
2017 yilda Markaziy Osiyodagi eng katta deb aytilgan quvvati 1 million tonnadan ortiq bo'lgan kaliy zavodi ochildi.
Aholisi, aholining etnik kelib chiqishi, milliy tarkibi joylashishi. Turkmaniston aholisining soni jihatidan Markaziy Osiyo davlatlari ichida to’rtinchi o’rinda turadi. Bu yerda aholi ancha siyrak joylashgan. Markaziy Osiyo davlatlarida har bir kv. km ga 13,8 kishi to’g’ri kelgani holda Turkmanistonda aholi zichligi 9,2 kishiga teng. Aholinnig etnik kelib chiqishi uzoq tarixga borib taqaladi. “Turkman” so’zi birinchi marta arab adabiyotida X asrda tilga olinadi. “Turkmaniston” ya’ni “Turkmanlar mamlakati” so’zi esa o’rta asrlardayoq mavjud bo’lgan.
Turkmanlar tekin, salir, nomut, ersar, keradoshli, chovdur va bochqa qabila urug’lardan tarqalgan. Ular azal-azaldan tog’ yon bag’irlari, daryo bo’ylarida yashashgan. Hanuz Turkmanistonning asosiy aholisi vodiylarda, suv va temir yo’l bo’ylarida yashaydi.
Turkmaniston ko’p millatli davlat. Aholisining 70 foizi dan ortig’ini turkmanlar, 12 foizini ruslar,8 foizini o’zbeklar, 3 foizini qozoqlar tashkil qiladi. Shuningdek, bu yerda tatar, ukrain, arman, ozarbayjon va boshqa millat vakillari ham yashaydi. Aholining tabiiy o’sishi va uni takror ishlab chiqarish ancha yuqori. Aholining ko’payishi 1990- 1999-yillarda 122,4 foizni tashkil qildi. Shu yillar ichida aholining yillik o’rtacha o’sishi Qozog’istonda salbiy, Qirg’izistonda-0,5, Tojikistonda- 1,9, O’zbekistonda-2,1 foizni tashkil etgan bo’lsa, u Turkmanistonda eng yuqori 4,1 foizga teng bo’ldi.
Misol. 1940 -yilda mamlakatda 1,302 ming kishi yashagan edi. 1959 -yilda-1,516, 1970 -yilda-2,159, 1979 -yilda-2,759, 1989 -yilda-3,534, 1995- yilning boshida esa 4,478 ming kishiga yetdi.
Mamlakatda aholi tabiiy o’sishining yuqoriligi birinchidan aholi zichligining tez ortib boripshini ta’minlayotgan bo’lsa, ikkinchidan mehnat resursining tez ko’payishiga uning bandlik darajasiga o’z ta’sirini ko’rsatmoqda Bu yerda 1940 -yilda har bir kv. km ga aholining ortacha zichligi 2,66 kishini tashkil qilgan bo’lsa, u 1959 -yilda 3,10, 1970 -yilda-4,42 1979 -yilda-5,65, 1989 -yilda-7,24 va 1995 -yilda esa 9,17 kishiga teng bo’ldi Biroq, mamlakatning ziroatchilik bilan shug’ullanadigan hududlarida aholi zichligi 200- 250 kishiga teng.
Ma’lumki, Turkmaniston SSRning parchalanishi bilan birinchilar qatorida mustaqil taraqqiyot yo’liga tushib qolgan edi. U endilikda aholini moddiy va ma’naviy himoya qilish yo’lida dadil bormoqda. Jumladan, Prezident Farmoni bilan mamlakat aholisi 1992 -yildan boshlab ichimlik suvi, tabiiy gaz va elektroenergiya bilan bepul ta’minlanmoqda. Aholi iste’moli uchun ishlatiladigan oziq-ovqat mahsulotlarining ham xarid narxlarini pasaytirish, aholini ijtimoiy himoya qilish mamlakat Prezidenti dasturidan alohida o’rin olgan.
Turkmaniston aoholisining katta qismi 55 foizi qishloqlarda yashaydi. Shunga qaramasdan Turkmanistonning MOdda urbanizatsiya darajasi ancha yuqori. Uning eng yirik shaharlari: poytaxti-Ashgabad, viloyat markazlari-Chorjo’y, Turkmanboshi, Mari, Doshavuzda shahar aholisining teng yarmi yashaydi.
ASHGABAD - Turkmanistonning poytaxti. Unga 1881 -yilda asos solingan. U 1881-1917 -yillarda Osxobod, 1917-1992- yillarda Ashxobod, 1992 -yildan boshlab esa Ashgabad nomi bilan yuritiladi. 1948- yilning oktabrida shaharda 9 ballik zilzila bo’lgan va shaharning aksariyat binolari zilzila natijasida vayronaga aylangan. Bugungi poytaxt yangidan qayta tiklangan shahardir. Ashgabad MODda eng janubiy poytaxt.
Ashgabad Afrika, Seul, San-Fransisko bilan bir parallelda 38 gradus shimoliy kenglikda joylashgan. Unda 401 ming kishi yashaydi. Ashgabad Turkmanistoning eng industrlashgan shahri

1.2 Geografik joylashuv o’rni va tabiati: Turkmaniston Markaziy Osiyoda, Kaspiy dengizi bilan chegaradosh, Eron va Qozog'iston o'rtasida joylashgan. Turkmaniston markazida Turon Depressiyasi va Garagum cho'llari ustunlik qiladi, ularning tekisliklari mamlakat hududining qariyb 80 foizini egallaydi; Janubi -g'arbiy chegaradagi Kopetdog' tizmasi 2912 metrga etadi; Uzoq g'arbda Bolqon tog'lari va uzoq sharqda Kugitang tizmasi faqat boshqa diqqatga sazovor joylar.

Iqlimi: Turkmaniston subtropik, cho'l va qattiq kontinental, yog'ingarchilik kam; qishi yumshoq va quruq, yog'ingarchilikning ko'p qismi yanvar -may oylariga to'g'ri keladi. Eng og'ir
Kopetdag tizmasida yog'ingarchilik. Turkmaniston asosan cho'l mamlakat bo'lib, sug'oriladigan vohalarda intensiv dehqonchilik va katta gaz va neft resurslariga ega. Sug'oriladigan erlarning yarmi paxta ekilgan, ilgari u dunyoda 10-o'rinda edi. So'nggi yillarda past hosil yig'ib olinganligi paxta eksportining qariyb 50 foizga kamayishiga olib keldi. Hokimiyatda avtoritar sobiq kommunistik rejim va qabila asosidagi ijtimoiy tuzilma bo'lgan Turkmaniston iqtisodiy islohotlarga ehtiyotkorlik bilan yondashdi, samarasiz iqtisodiyotini saqlab qolish uchun gaz va paxta sotishdan foydalanishga umid qildi. Xususiylashtirish maqsadlari cheklanganligicha qolmoqda. 1998-2005 yillar mobaynida Turkmaniston tabiiy gazni eksport qilish yo'llarining etishmasligidan va qisqa muddatli tashqi qarz majburiyatlaridan aziyat chekdi. Shu bilan birga, 2003-07 yillarga qaraganda, umumiy eksport yiliga o'rtacha 15% ga oshdi, bu asosan neft va gazning xalqaro narxlarining oshishi bilan bog'liq. Yaqin kelajakdagi umumiy istiqbollar ichki qashshoqlik, ta'lim tizimining yomonligi, hukumatning neft va gazdan tushgan daromadlarni noto'g'ri ishlatishi va Ashxobodning bozorga yo'naltirilgan islohotlarni qabul qilishni istamasligi tufayli umidsizlikka solmoqda. Ilgari Turkmanistonning iqtisodiy statistikasi davlat siri edi. Yangi hukumat Davlat statistika agentligini tuzdi, lekin yalpi ichki mahsulot raqamlari va boshqa ko'rsatkichlar katta xatolarga yo'l qo'yadi. Xususan, yalpi ichki mahsulotning o'sish sur'ati aniq emas. Prezident BERDIMUHAMEDOV saylanganidan buyon sog'liqni saqlash va ta'lim tizimini takomillashtirishga harakat qildi, mamlakatning ikki valyutali kursini birlashtirishni buyurdi, benzin uchun davlat subsidiyalarini kamaytira boshladi, Xitoyga gaz quvurini o'tkazish to'g'risida bitim imzoladi va maxsus sayyohlik zonasini yaratdi. Kaspiy dengizida. Bu harakatlarning barchasi NYYAZOWdan keyingi yangi hukumat xorijiy investitsiyalar uchun qulay muhit yaratish uchun harakat qilishini ko'rsatadi.
Dengizga chiqa olmaydigan mamlakatning g'arbiy va markaziy pasttekis qismlari katta Garagum (Qora-Kum) cho'lini tashkil etadi, u mamlakatning 80% dan ortig'ini egallaydi, uning qismi plato.1) Bu sahifadagi Turkmaniston haqidagi ma'lumotlar AQSh Markaziy razvedka boshqarmasining 2020 yilgi faktlar kitobida va boshqa manbalarda qayta nashr etilgan. Bu erda keltirilgan "Turkmaniston geografiyasi 2020" ma'lumotlarining to'g'riligiga hech qanday da'vo yo'q. Turkmaniston Geografiyasi 2020 -ga oid xatolarni tuzatish bo'yicha barcha takliflar Markaziy razvedka boshqarmasiga yoki har bir sahifada keltirilgan manbaga yuborilishi kerak.
2) Siz ko'rib turgan daraja - bu Markaziy razvedka boshqarmasining hisobotidir, unda quyidagi muammolar bo'lishi mumkin:
a) Ular reytingdagi elementlarning qiymati bir xil bo'lgan mamlakatlar uchun alifbo tartibida ortib borayotgan martabali raqamni belgilaydilar, biz esa ularga bir xil darajani beramiz.
b) Markaziy razvedka boshqarmasi ba'zida sezilmaydigan darajalarni beradi. Masalan, u ishsizlik darajasini o'sish tartibida belgilaydi, biz esa ularni kamayish tartibida joylashtirami