Suvning molekulяr fizikasi mavzuning maqsadi talabalarga Er sharida suvning taqsimlanishi, suvning agregat holatlarining

Asosiy tushunchalar va tuproqdagi namlikning harakat turlari. Atmosfera yuzasi bilan Er osti suvlarining yuzasi orasidagi tuproq
qatlami ayeratsiya zonasi deb ataladi. Bu zonada qator murakkab bir-biriga bog‘liq jarayonlar sodir bo‘ladi: namlik harakati; kimyoviy va
biologik reaksiyalar; tuproq hosil bo‘lishi va xokazo.
Tuproq suv bilan to‘yingan va to‘yinmagan bo‘lishi mumkin. Er osti suvlaridan pastda joylashgan zona har doim suv bilan to‘yingan
bo‘ladi. Er osti suvlarining yuzasiga yaqin joylashgan tuproq qatlamida suv kapillyar kuchlar ta’sirida ko‘tarilgan bo‘ladi va kapillyar zona deb
ataladi. Kapillyar zona ustida oraliq zona, undan yuqorida esa tortilgan namlik zonasi joylashgan bo‘ladi.
Suv bilan to‘yingan tuproqdagi namlikning harakati. Bu xarakatni tushuntirish uchun Darsiy formulasini qo‘llashadi:
V kф дНдХ ,
bu erda: V-filtratsiya bo‘layotgan oqimning tezligi; k
f
-filtratsiya koyeffitsenti;
дН 
-gidrostatik дХ bosim gradiyenti (napor).
Filtratsiya koyeffitsenti tuproqning mexanik tarkibi, tuzilishi va suyuqlikning yopishqoqligiga bog‘liq bo‘ladi. U katta qiymatlar
oralig‘ida o‘zgaradi. Qum uchun-10
-3
mG‘s va loy uchun -10
-11
mG‘s gacha. Filtratsiya koyeffitsenti dala sharoitida eksperimental yo‘l bilan
yoki laboratoriyalarda aniqlanadi. Uni aniqlash uchun formulalar ham ishlab chiqilgan. Ulardan bittasi Karman tomonidan takomillashtirilgan
Konezi formulasidir:
3
g
kф  (1
)2
S02 ,
bu erda: -tuproqning hajmga nisbatan g‘ovakligi, g-erkin tushish tezlanishi; -Karman doimiysi – 5 ga teng; -yopishqoqlik koyeffitsenti;
S
0
-tuproq yuzasining yoki gruntning nisbiy g‘ovakligi.
Suv bilan to‘yinmagan tuproqda namlikning harakati. Ko‘pgina eksperimental ishlar bajarilishi natijasida shu narsa aniqlandiki suv
bilan to‘yinmagan tuproqda namlik quyidagi gradiyentlar mavjudligida harakatga keladi: namlik gradiyenti; temperatura gradiyenti; tuproq
qatlamining zichlik gradiyenti; kimyoviy aralashmalar konsentratsiyasining gradiyenti va hakozo. Bu demak, bir xil tuproq qatlamlarida
namligi, temperaturasi yuqori bo‘lgan joylardan, namligi, temperaturasi kam bo‘lgan joylarga jadal harakatlanishi kuzatiladi. Bu namlikning
xarakati birinchi navbatda iqlim sharoitiga bog‘liq: yog‘ingarchilik, namlik va havo tepmperaturasi, atmosfera bosimi, quyosh radiatsiyasi, er
ustki oqimi, bug‘lanish miqdori; ikkinchi navbatda gidrologik omillarga bog‘liq bo‘ladi: bu er osti suvlarining joylashish chuqurligi, tuproqning
suv bilan to‘yinganligi. Tuproqning kundalang kesimi orqali o‘tadigan namlik sarfi quyidagi tenglamadan aniqlanadi:
q w·v
o‘r
yoki q W
umum
·v
o‘r
,
bu erda: v
o‘r
-namlik xarakatining o‘rtacha tezligi; w-tuproqning yuza g‘ovakligi ya’ni 1 m
2
ga to‘g‘ri keladigan g‘ovaklar soni; W
umum
-xajmli
g‘ovaklik.